تلگرام جعبه پاندورا یا چراغ آزادی
دستگیری پاول دوروف مدیرعامل شبکه اجتماعی تلگرام روز چهارم شهریور ۱۴۰۳ در فرودگاه پاریس بار دیگر بحث بر سر اقدامات این شبکه اجتماعی در حوزه آزادی بیان و مرز آن با حریم خصوصی کاربران و مساله تنظیم‌گری را بر سر زبان‌ها آورد.
این در حالی است که نتیجه تحقیقات تیم خط کمک‌های اضطراری امنیت دیجیتال در گروه فیلتربان نشان می‌دهد که شبکه‌ای از کانال‌های تلگرامی در ظاهر به انتشار محتوای تمایل جنسی به کودکان (Pedophilia)، پورنوگرافی بدون رضایت مشارکت‌کنندگان در رابطه جنسی و محتوای ترویج خشونت جنسی اختصاص دارند، اما هدف اصلی این کانال‌ها چیز دیگری‌ست. کانال‌های تلگرامی مورد بحث، با انتشار محتوای مجرمانه افراد علاقه‌مند به این موضوعات را با دو هدف همسو با سیاست‌های جمهوری اسلامی جذب می‌کنند؛ یکی ترویج و نشر تبلیغات سیاسی حکومت و دیگری سازمان‌دهی آنها به عنوان نیرویی برای حمله به مخالفان سیاسی حکومت و فعالان سیاسی و مدنی در ایران.
اپیزود چهارم از پادکست لایه هفتم با نگاهی به این گزارش تلاش کرده است تا با تحلیل این موضوع، عملکرد تلگرام در این حوزه را نقد و بررسی کند.
****
تلگرام، سکویی است که از بدو تولدش در سال ۲۰۱۳ با شعار «آزادی بیان و حریم خصوصی» به دنیا معرفی شد. این اپلیکیشن را همچنین به عنوان یک «پلتفرم پیشرو» از نظر تکنیکی می‌شناسند. از همان ابتدا نیز دغدغه اصلی پاول دوروف، بنیان‌گذار تلگرام، ایجاد فضایی امن و خصوصی برای ارتباطات بود. خودش نیز بارها از دلایل اصلی طراحی و راه اندازی تلگرام را، دسترسی به فضایی امن و آزاد برای کاربران عنوان کرده است. اما سوال اینجاست: آیا این آزادی بی‌قید و شرط همیشه به نفع جامعه است؟
مرز بین آزادی بیان و تنظیم‌گری
بسیاری از فعالان حوزه دیجیتال بر این باورند که دوروف و تلگرام، از وجود برخی از کاربران مضر در پلتفرم خود آگاه بوده‌اند و جامعه مدنی نیز این موضوع را در گذشته بارها به تیم آقای دوروف گوشزد کرده است.
شرکت‌های مشابه مانند فیس‌بوک و گوگل در طول سال‌ها سیاست‌هایی راه در چارچوب‌های حقوق بشری در زمینه تعدیل محتوا و اشتراک‌گذاری اطلاعات با دولت‌ها به اجرا در آورده‌اند اما تلگرام چنین سیاست‌هایی را اتخاذ نکرده است.
دومین انتقاد به دوروف و تلگرام٬ عدم وجود رمزگذاری کامل در این پلتفرم است. عدم رمزگذاری کامل به این معناست که پیام‌ها به طور کامل در این اپلیکیشن محافظت نمی‌شوند و در واقع، کمبود «تدابیر حکمرانی منظم» وجود دارد. بی‌توجهی دوروف و مجموعه اداره کنندگان تلگرام نسبت به رمزگذاری کامل در این اپلیکیشن، کاربران را نگران سرنوشت داده‌های‌شان در تلگرام می‌کند.
عدم رمزگذاری کامل داده‌های کاربران این نگرانی را به وجود آورده است که مدیران تلگرام، در صورتی که توسط دولت‌ها یا افراد غیر مسئول تحت فشار قرار گیرند٬ می‌توانند اطلاعات کاربران را افشا کنند.
بسیاری از حقوقدانان در حوزه دیجیتال بر این باورند که این موضوع دوروف را به صورت شخصی در برابر درخواست‌ها و فشارها از سوی دولت‌ها در سراسر جهان آسیب‌پذیر می‌کند.
هرچند پاول دوروف پیشتر تاکید کرده است که در موارد بسیار وقتی به این نتیجه رسیده‌اند که برخی کانال‌های تلگرامی از خط قرمز عبور کرده و عملکرد آنها با ارزش‌هایی چون زمینه آزادی بیان و حفاظت از حریم خصوصی همخوانی نداشته با آن برخورد کرده است ، اما موارد بسیاری وجود دارد که این سخنان دوروف را نقض می‌کند.
گروهی از فعالان حقوق دیجیتال در ایران متوجه الگوی تکرارشونده‌ای در تلگرام شده بودند. کانال‌هایی با محتوای آزاردهنده، خشونت‌آمیز و حتی پدوفیلیا که به‌صورت سازمان‌یافته خود را بازآفرینی و گسترش می‌دادند. این کانال‌ها نه تنها به انتشار محتوای مخرب می‌پرداختند، بلکه به شکلی هماهنگ در خدمت پروپاگاندای دولتی بودند.
این فعالان، با دغدغه‌مندی و احساس مسئولیت، شروع به گزارش این کانال‌ها به تلگرام کردند و خواهان بسته‌شدن آنها شدند. اما هر بار که یکی از این کانال‌ها مسدود می‌شد، با ترفندهای جدید و نام‌های متفاوت، دوباره ظاهر می‌شدند؛ گویی شبکه‌ای نامرئی و قدرتمند پشت سر آنها بود که مانع از متوقف شدن فعالیت‌شان می‌شد.
گزارش فیلتربان از کانال‌های تلگرامی همسو با جمهوری اسلامی
گروه فیلتربان شواهدی در دست دارد که نشان می‌دهد محتوای منتشر شده در برخی از کانال‌های تلگرامی که محتوای جنسی و مبتنی با ترویج خشونت دارند با سیاست‌های کلی جمهوری اسلامی، به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی و منطقه‌ای، نه تنها همسوست، بلکه در موارد متعدد به عنوان بازوی پخش اطلاعات نادرست و ضد اطلاعات عمل می‌کنند علاوه بر این، در این کانال‌ها به طور فعالانه محتوایی علیه فعالان مدنی و سیاسی منتشر می‌شود.
این کانال‌ها همچنین اقدام به انتشار اپلیکیشن‌های با عنوان Bomber می‌کنند که به کاربران اجازه می‌دهد تا به صورت گسترده و انبوه پیامک‌های آزاردهنده و تماس‌های تلفنی مزاحم برای فعالان و مخالفان جمهوری اسلامی ارسال کنند، تا آنها را تحت فشار روانی و آزار و اذیت سیستماتیک و هدفمند قرار دهند.
این کانال‌ها اطلاعات خصوصی فعالان سیاسی و مدنی را افشا کرده و اعضای خود را به حمله به این افراد تشویق می‌کنند. این حملات شامل تهدید، مزاحمت تلفنی و حتی تحقیر قربانیان در ملاء عام است.
برای مثال این کانال‌ها با انتشار شماره تلفن افرادی مانند حسین رونقی و مادرش، از اعضای خود خواستند تا با استفاده از ابزارهای مخرب، برای آنها مزاحمت ایجاد کنند. اپلیکیشن‌هایی معرفی کردند که امکان ارسال پیامک‌ها و تماس‌های انبوه آزاردهنده را فراهم می‌کرد.
برخی از این کانال‌ها «باجگیری» را هم به مجموعه کارهای غیر قانونی خود اضافه کرده‌اند. در چند کانال جدیدی که طی هفته‌های اخیر در تلگرام تاسیس شدند٬ عکس‌های بدون حجاب اجباری زنان منتشر می‌شود٬ به علاوه شماره تلفن و آی‌دی اکانت‌ها، از اعضای کانال خواسته می‌شود تا به این زنان حمله کنند. از سوی دیگر به زنانی که هدف قرار گرفته‌اند اطلاع داده می‌شود که اگر می‌خواهند عکس و اطلاعات‌شان حذف شود باید با ادمین‌ها تماس بگیرند تا شماره حساب یک «خیریه» به آنها داده شود و بعد از آنکه تصویر فیش واریزی به این خیریه را ارسال کردند، اطلاعات آنها را پاک خواهند کرد.
این کانال‌ها و بات‌های تلگرامی به صورت شبکه‌ای عمل کرده٬ با یکدیگر همکاری دارند و اعضای خود را به عضویت در دیگر کانال‌های این شبکه دعوت می‌کنند.
نشر اطلاعات گمراه کننده و غلط یکی از استراتژی‌های این کانال‌ها است. این کانال‌ها که خود را به عنوان کانال خبری معرفی نمی‌کنند، در مقاطع حساس، مخصوصا در دوره‌های که جمهوی اسلامی درگیری مشکلات منطقه‌ای به دلیل حضور نیروهای نظامیش در خارج از ایران و یا درگیری با اسرائیل و آمریکاست، دست به انتشار هماهنگ اطلاعات گمراه کننده و غلط میزنند. این دسته از پست‌ها معمولا در مورد جان‌باختن این افراد همراه با محتوای ستایش آمیز است.
به عنوان نمونه در مقطع ترور اسماعیل هنیه، از رهبران حماس، این کانال‌ها به صورت هماهنگ شروع به انتشار محتوایی در راستای حمایت از سیاست‌های جمهوری اسلامی در قبال اسرائیل کردند.
همچنین مدیران این کانال‌ها در موارد متعدد اقدام به تمسخر معترضان زندانی کرده و از مجازات غیر انسانی «اعدام» استقبال کردند. کانال تلگرامی «طویله خدادوست» مرداد ۱۴۰۳ همزمان با اجرای حکم شروین حاجی‌پور، هنرمند معترض، نوشت: «شروین هم رفت پیش توماج انشاالله سال دیگه همین موقع جشن اعدامشون».
این کانال‌های تلگرامی در بین محتوای جنسی یا خشونت آمیز، فایل‌های سخنرانی برخی از چهره‌های مذهبی نزدیک به جمهوری اسلامی نیز را منتشر می‌کنند. کانال تلگرامی «طویله» ۵ شهریور ۱۴۰۳ فایل سخنرانی از علیرضا پناهیان با عنوان «چکار کنیم امام زمان بیاید» منتشر کرده است.
علی‌رغم مستندات متعدد از نقش این کانال‌ها در انتشار محتوای جنسی، خشونت‌آمیز و گمراه‌کننده، مقامات قضایی و امنیتی جمهوری اسلامی نه تنها از پیگیری این کانال‌ها خودداری کرده‌اند، بلکه با تهدید و فشار مانع تلاش‌های خبرنگاران و فعالان مدنی برای افشای این شبکه‌ها شده‌اند.
در این میان نقش مدیران تلگرام در برخورد با چنین محتواها و نظارت بر عملکرد کانال‌هایی که به ترویج خشونت، محتوای جنسی و اطلاعات گمراه‌کننده می‌پردازند، روشن نیست و همچنان با وجود اعلام جرم علیه دوروف به دلیل نقض موارد متعدد عبور از خط قرمزها در پلتفرم، شاهد فعالیت این کانال‌ها هستیم.
