خلاصه اجرایی
بحث استفاده از تکنولوژی شناسایی صورت از زمانی مورد توجه قرار گرفت که محمدصالح هاشمی گلپایگانی، دبیر سابق ستاد امر به معروف و نهی از منکر در مصاحبه با سایت خبر فوری در شهریور ۱۴۰۱ گفته بود: «فناوری الان اجازه می‌دهد تصاویر با عکس کارت ملی تطبیق داده شود و بی‌حجاب‌ها شناسایی شوند. اگر شخصی در معابر عمومی مثل مترو رعایت حجاب نکند؛ دوربین مترو از او عکس می‌گیرد و یک مبلغ اثرگذار جریمه می‌شود و جریمه برای او پست می‌شود.»
از بعد از این اظهار نظر و در پی آن اعتراض‌های جنبش زن، زندگی، آزادی، بحث استفاده از این تکنولوژی مطرح شد. تحقیقات فیلتربان از مجموع ایمیل‌های دادستانی که توسط گروه هکری ناشناس Anonymous Iran Ops هک شده بود، نشان می‌دهد که از حدود سال ۲۰۱۵ شرکت‌های نیافام و یافتار پژوهان پیشتاز رایانش (معروف به یافتار) در همکاری با دادستانی ایران مشغول توسعه تکنولوژی‌هایی با هدف تحلیل تصویر و در نهایت شناسایی افراد از روی صورت بودند، که از میزان پیشرفت آنها اطلاعی در دست نیست. اما با توجه به سرمایه‌گذاری بلند مدت در این زمینه می‌توان حدس زد که حکومت ایران موفق شده است تا حدی این فناوری را توسعه دهد.
همچنین با بررسی سیاست‌های جدید مبارزه با چیزی که مقامات ایران آن را بدحجابی عنوان می‌کنند، می‌توان حدس زد که تکنولوژی شناسایی صورت به آن شکلی که مقامات ایرانی در موردش صحبت می‌کنند توسعه پیدا نکرده است.
به عنوان نمونه، در ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ خبری منتشر شد که بر اساس آن مطابق با ماده ۵۲ لایحه عفاف و حجاب، راننده‌های تاکسی‌های اینترنتی مانند اسنپ و تپسی باید موارد «بدحجابی» را گزارش کنند.
در تبصره دو ماه ۵۲ این لایحه آمده است: «سکوهای تاکسی اینترنتی موظفند ظرف مدت دو ماه در سامانه‌های ارتباطی خود با مشتریان و رانندگان امکان گزارش‌دهی راننده خودرو در خصوص مسافران ناقض این قانون را تعبیه کنند. در صورتی که راننده گزارش نقض احکام این قانون توسط مسافر را به سامانه ارسال نماید از پرداخت جریمه معاف می‌شود. همچنین این سکوها موظفند ارتباط برخط ماموران فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (فراجا) با این سامانه را فراهم کنند. در صورت عدم انجام تکالیف موضوع این ماده، سکوهای متخلف به پرداخت جزای نقدی معادل سه ماه سود ناشی از درآمد سکو محکوم می‌شود.»
حال پرسشی که مطرح می‌شود این است که اگر تکنولوژی شناسایی صورت و بدحجابی مورد استفاده از دوربین‌های کنترل ترافیک به همان میزانی که مقامات ایرانی ادعا می‌کنند دقیق و قوی است، چرا باید قانونی تصویب شود که به موجب آن یک شرکت خصوصی مسوول کنترل و گزارش بدحجابی شود؟
یا در مورد دیگری، ما می‌دانیم که دست کم از سال ۱۳۹۸ پلیس ایران در همکاری با ستاد امر به معروف و نهی از منکر اپلیکیشنی را به نام «ناظر» برای پلیس طراحی کرده بودند به این صورت که پلیس موراد تخلف از حجاب را در این اپلیکیشن ثبت می‌کند و جریمه به وسیله پیامک برای «مجرم» ارسال می شود.
این اپلیکیشن که اخیر نیز خبرساز شده است، مجددا این سوال را مطرح می‌کند که اگر توان تکنولوژی تشخیص چهره در دست مقامات ایرانی به همان میزان ادعایی آنها است، چه دلیلی وجود دارد که از ابزارهای اینچنین برای برخورد با «بدحجابی» استفاده شود؟
اما هم زمان و در ادامه همان تحقیقات، فیلتربان به فهرست نام شرکت‌های ایرانی دست‌یافته است که در همکاری با سازمان فن‌آوری اطلاعات که زیر مجموعه وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات است در حال توسعه سیستم‌هایی مشابه، با اهداف متنوعی هستند.
بر اساس اطلاعات عمومی موجود در وب‌سایت برخی از این شرکت‌ها، برخی از این تکنولوژی‌ها با هدف توسعه احراز هویت برای خدمات بانکی و دولتی انجام شده است. این روش و تکنولوژی میتواند کاربردی دوگانه داشته باشد؛ از طرفی در سیستم احراز هویت به کار گرفته شود و از طرفی برای مقاصد امنیتی و قضایی به دست مقامات امنیتی و قضایی ایران مورد بهره‌برداری قرار بگیرد.
با این وجود شواهدی در دست است که برخی از این شرکت‌ها ممکن است با این مقامات همکاری داشته باشند. این شواهد گاهی به عرصه عموم نیز آمده و خبرنگاران در مورد آن پرسشگری کردند. به عنوان نمونه نیما شمساپور، مدیرعامل یوآیدی در مصاحبه‌ای به تاریخ ۲۶ خرداد ۱۴۰۲ با برنامه اتاق آبی همکاری با نهادهای امنیتی را تکذیب کرد.
سردار احمدرضا رادان، فرمانده کل انتظامی ایران در ۱۹ فروردین ۱۴۰۲ در یک مصاحبه با خبرگزاری صدا و سیما گفته بود که از فروردین ماه افراد بی‌حجاب «با استفاده از فناوری و تجهیزات پیشرفته فرد شناسایی شده، به آنها تذکر داده شده و به محاکم قضایی ارجاع می‌شوند.»
واکنش مدیرعامل یوآیدی نشان می‌دهد که شرکت‌های که در حوزه زنده سنجی و احزار هویت با چهره فعال هستند ممکن است این تکنولوژی را در اختیار مقامات قضایی و امنیتی قرار دهند. به همین جهت در این گزارش ما به بررسی فهرستی از شرکت‌های ایرانی خواهیم پرداخت که در توسعه این تکنولوژی با سازمان فن‌آوری اطلاعات مشغول به همکاری هستند. فهرست این شرکت‌ها توسط افرادی که تحت شرایط گمنامی با ما صحبت کردند به دست فیلتربان رسیده است.
فناوری تشخیص چهره/زنده‌سنجی چیست؟
فناوری تشخیص چهره یک فناوری مبتنی بر هوش مصنوعی است که با استفاده از داده‌هایی که از قبل در اختیار دارد، امکان شناسایی و ردیابی افراد را فراهم می‌کند. زنده‌سنجی یا Liveness Detection بخشی از سامانه تشخیص چهره است که با کمک آن از خطای سیستم جلوگیری می‌شود تا شخص نتواند با استفاده از عکس دو بعدی یا هر چیزی غیر از صورت واقعی‌اش به سیستم وارد شده یا شناسایی شود.
در «زنده‌سنجی» سیستم از شخص می‌خواهد که دوربین را به سمت صورتش گرفته و حرکات مشخصی (مثل چرخاندن سر به چپ و راست) انجام دهد تا مشخص شود، صورت ساختگی یا عکس نیست. این سیستم با شناسایی کردن جزییات چهره میتواند واقعی بودن آن را تشخیص داده و دقت تشخیص را نیز بالاتر ببرد.
موارد استفاده از سامانه‌های تشخیص هویت در دنیا؛ چرا برای ایران نگرانیم؟
در جهان از سیستم‌های تشخیص چهره و احراز هویت در سامانه‌های الکترونیکی و اپلیکیشن‌های مختلف برای احراز هویت و اطمینان از واقعی بودن اشخاص استفاده می‌شود. مثلا در یک سامانه بانکی، شخص ابتدا کارت شناسایی‌اش رو ثبت می‌کند. سپس با استفاده از سامانه تشخیص چهره/زنده‌سنجی هویت واقعی خودش را اثبات می‌کند. سیستم تشخیص چهره، جزییات صورت را با عکس مندرج در کارت شناسایی تطبیق می‌دهد و «زنده‌سنجی» مشخص می‌کند که این صورت واقعی و سه‌بعدی است. مثلا عکس فرد یا شخص در حال خواب یا بیهوشی به فرد نشان داده نمی‌شود و در حالت هوشیاری است.
یکی از کسانی که در زمینه ساخت این نرم‌افزارها فعالیت دارد، به شرط ناشناس ماندن به فیلتربان می‌گوید، سامانه‌های زنده‌سنجی و احراز هویت همزمان با یکدیگر کار می‌کنند. یعنی شرکتی که احراز هویت را ارایه می‌کند، توان اجرای بخش «زنده‌سنجی» را هم دارد.
از طرفی، اصول کلی سامانه زنده‌سنجی با سامانه‌های مشابه مثل تشخیص پلاک خودرو هم یکی است و بر مبنای تشخیص نقاطی مشخص از تصویر و تطبیق دادن آن با نمونه‌های واقعی است. به همین دلیل، شرکت‌هایی که در حوزه تشخیص چهره فعالیت می‌کنند، پکیج نسبتا کاملی از زنده‌سنجی و تشخیص پلاک خودرو را نیز ارایه می‌کنند. تحقیقات فیلتربان این ادعا را تایید می‌کند.
در ایران، سامانه‌های احراز هویت با چهره همچنان در همان زمینه‌هایی که بالاتر گفته شد(سامانه‌های بانکی و بورس) به کار گرفته می‌شوند اما آنچه کاربران و فعالان حقوق بشر را نگران کرده، استفاده از این سامانه‌ها در شناسایی معترضان به حکومت است.
حکومت در طی ماه‌های گذشته از طریق رسانه‌ها و از زبان چهره‌های حکومتی بر استفاده از سیستم‌های تشخیص چهره برای شناسایی معترضان به حجاب اجباری خبر داده بود.
سردار احمدرضا رادان، فرمانده کل انتظامی ایران در ۱۹ فروردین ۱۴۰۲ در یک مصاحبه گفت، از شنبه ۲۶ فروردین، افراد بی‌حجاب «با استفاده از فناوری و تجهیزات پیشرفته شناسایی شده، به آنها تذکر داده شده و به محاکم قضایی ارجاع می‌شوند.»
رادان ۲۵ خرداد ۱۴۰۲ در جمع خبرنگاران در استان قم نیز پس از اعلام این‌که «طرح برخورد با بی‌حجاب‌ها با استفاده از دوربین‌های نظارتی» در حال اجراست، از موافقت رییس‌جمهور برای افزایش سطح پوشش دوربین‌ها خبر داد تا بتوان از آن «برای تامین امنیت با استفاده از بسترهای هوشمند در همه ابعاد امنیتی» استفاده کرد.
زیرساخت‌های ایران برای اجرای تشخیص چهره؛ چه سامانه‌هایی نیاز است؟
سرویس‌های تشخیص چهره و زنده‌سنجی به چند دسته از امکانات نیاز دارند؛ بخش نرم‌افزاری شامل برنامه‌های تشخیص چهره که به جز برنامه‌های دیجیتال و برنامه‌نویس‌ها، به نمونه‌های واقعی با تعداد بالا نیاز دارند که هوش مصنوعی بتواند نمونه‌های مشابه را از هم تفکیک کند. در عین حال، بانک اطلاعاتی کاملی باید از عکس‌های شهروندان وجود داشته باشد و در بخش سخت‌افزاری، باید عکس‌های ثبت شده کیفیت و دقت لازم در این مورد را داشته باشند.
در مورد آرشیو چهره، در ۱۳ شهریور ۱۴۰۱ و چند هفته پیش از مرگ غمبار مهسا (ژینا) امینی، محمد صالح هاشمی گلپایگانی، دبیر وقت ستاد امر به معروف و نهی از منکر در مصاحبه با سایت «خبر فوری» گفت، این سازمان از فن‌آوری تشخیص چهره برای شناسایی آنچه او «حرکات نامتعارف و ناموزون» و بی‌حجابی عنوان کرد، استفاده می‌شود. به گفته او تصویر شهروندان متخلف با تصویری که در بانک اطلاعات شهروندان برای کارت ملی آنها وجود دارد کنترل می‌شود. او خواسته بود تا بقیه ارگان‌ها هم از همین سامانه‌ها برای اجرای آنچه قانون «عفاف و حجاب» خوانده می‌شود، برای برخورد با متخلفان استفاده کنند.
چنانکه پیش‌تر گفته شد، سردار رادان قبلا بر استفاده از دوربین‌های نظارتی برای ثبت تصویر معترضان به حکومت خبر داده بود. بررسی‌های میدانی فیلتربان در گفت‌وگو با شهروندان داخل ایران و همچنین گزارش خبرگزاری فارس نشان می‌دهد که نیروهای نظامی و لباس شخصی در بخش‌هایی از شهر – به ویژه در وسایل حمل و نقل عمومی و معابر- با تلفن همراه یا دوربین از افراد بی‌حجاب فیلمبرداری می‌کنند. مشخص نیست که همه این فیلم‌ها برای تقویت سیستم تشخیص چهره کاربری داشته باشد یا نه اما در مواردی از این فیلم‌ها برای بازداشت و شناسایی معترضان استفاده شده بود.
در بعد پیشینه استفاده، سرویس تشخیص چهره در تمام سرویس‌های الکترونیکی دولتی استفاده می‌شود. به طور مشخص پنجره خدمات دولت هوشمند یا http://my.gov.ir از احراز هویت در دو مرحله استفاده می‌کند؛
وزارت ارتباطات نیز باید سطوح احراز هویت شامل سه سطح تطبیق اطلاعات هویتی متقاضی با اطلاعات او در پایگاه اطلاعات هویت ایرانیان و تطبیق با پایگاه اطلاعات شبکه احراز هویت کاربران ارتباطی (شاهکار) تطبیق اطلاعات زیست سنجه (بیومتریک) متقاضی با اطلاعات بیومتریک ثبت‌شده از او در پایگاه هویت ایرانیان و استفاده از امضای الکترونیکی برای انکارناپذیری فرآیند درخواست تا دریافت خدمت را تا پایان سال ۱۴۰۱ راه‌اندازی کند. این خدمات را شرکت‌های خصوصی فراهم می‌کنند و خدمات‌شان را به دولت می‌فروشند.
در زمینه نرم‌افزاری شرکت‌های متعددی تا به حال نرم‌افزارهای تشخیص چهره را ارایه کرده‌اند که در ادامه این گزارش به آنها می‌پردازیم. همچنین در بخش بعدی به جزییات نرم‌افزارهای تشخیص چهره و زنده‌سنجی این گروه‌ها خواهیم پرداخت.
شرکت‌های ارایه‌دهنده تشخیص چهره
کاوشگران همراه کیش(توسعه نوین همراه کیش)
شرکت توسعه نوین همراه کیش از جمله شرکت‌های زیرمجموعه گروه شرکت‌های گرایش تازه کیش (جی.اس.اس) است که مدیر عاملی آن را کیوان ارج برعهده دارد. گروه شرکت‌های گرایش تازه کیش از سال ۱۳۶۸ تاسیس شده است و مجموعه‌ای است از چند شرکت که خدمات نرم‌افزاری در حوزه‌های بانکداری و پرداخت الکترونیک، احراز هویت، پرداخت کارت محور سامانه سوخت را ارایه می‌کنند.
در سایت شرکت کاوشگران همراه کیش، به همکاری این شرکت با سازمان‌های دولتی شامل وزارت کشور، وزارت ارتباطات، سازمان فناوری اطلاعات، سازمان ثبت احوال و مرکز دولتی صدور گواهی الکترونیکی موسوم به «ریشه»، همکاری دارد. برای همه این سازمان‌ها «دسترسی به داده‌های هویتی برای احراز هویت دقیق» مهیا شده است.
در سایت این شرکت مجموعه‌ای از نرم‌افزارهای این شرکت معرفی شده‌اند:
زوم‌آی‌دی
زیرساخت احراز هویت عینی غیرحضوری و امضای الکترونیکی zoomID با دریافت اطلاعات هویتی فرد و تطبیق آنها با اطلاعات مندرج در ثبت‌احوال، کاربر را احراز هویت می‌کند. این خلاصه‌ای از کارکردهای زوم‌آی‌دی که روی سایت این شرکت در دسترس است. درباره جزییات این خدمات و این‌که منظور از احراز هویت غیرحضوری، احراز هویت مبتنی بر چه داده‌هایی است، هیچ توضیحی وجود ندارد:
- احراز هویت غیرحضوری
- ارایه سرویس های مورد نیاز برای چرخه مدیریت هویت دیجیتال
- استفاده از زیرساخت کلید عمومی (ذیل مرکز ریشه مورد تایید مراجع قانونی) به منظور صدور گواهی امضای الکترونیکی برای موجودیت های مستقل اعم از اشخاص حقیقی، حقوقی، تجهیزات.
اپلیکیشن ملی پاس
در سایت اپلیکیشن ملی‌پاس گفته شده که این اپ با استفاده از سرویس‌های حاکمیتی و فناوری هوش مصنوعی فرآیند اثبات هویت، ثبت نام و دریافت گواهی معتبر امضای دیجیتال را فراهم می‌کند. این سایت خدمات احراز هویت و امضای الکترونیک را به شرکت‌ها ارایه می‌کند.
این اپ برنامه احراز هویت از طریق چهره و تطابق اطلاعات با داده‌های ثبت احوال برای ورود به سایت‌های مختلف ارایه می‌کند که می‌توانند دولتی، نیمه‌دولتی، بانک، اپراتور تلفن همراه و تاکسی یا فروشگاه اینترنتی داشته باشند.
خلاصه خدمات:
- احراز هویت بیومتریک بر خط (مبتنی بر تشخیص چهره)
- گواهی امضا الکترونیکی
- قابلیت احراز هویت غیرحضوری (با چهره)
- گواهی امضا الکترونیکی
شرکت طرح و پردازش غدیر
شرکت طرح و پردازش غدیر که از سال ۱۳۸۳ تاسیس شده و به مدیرعاملی محمدکمیل نیکنام اداره می‌شود، سرویس‌های متفاوتی ارایه می‌دهد که یکی از آنها محصولات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری احراز هویت، بیومتریک و هوش مصنوعی است و از حدود یک دهه پیش ارایه می‌شود. در وب‌سایت این شرکت به ارایه محصولاتی مثل «اسکنرهای بیومتریکی، احراز هویت پورتابل و نرم افزارهای احراز هویت» اشاره شده است.
این شرکت سه گروه مجزا برای سرویس‌دهی ارایه می‌کند که گروه «احراز هویت و بیومتریک» مشخصا روی ارایه محصولات مذکور کار می‌کنند. در سایت گروه غدیر ادعا شده که آنها با برندهایی از کره جنوبی، چین و ترکیه ارتباط کاری دارند و در این کشورها نمایندگی ثبت کرده‌اند.
این شرکت به سازمان‌های دولتی، خصولتی و نظامی شامل ناجا (نیروی انتظامی)، سازمان ثبت اسناد و املاک، سازمان تامین اجتماعی، هواپیمایی ماهان و هواپیمایی کاسپین، شرکت تجارت الکترونیک پارسیان(وابسته به بانک پارسیان)، سازمان هلال احمر، بانک انصار و بانک خاورمیانه خدمات ارایه می‌کند.
سامانه احراز هویت با امکان تشخیص جنس، احساسات، سن و نژاد
محصولات این شرکت در زمینه احراز هویت شامل دو بخش سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است. در بخش سخت‌افزاری، این محصولات شامل اسکنر اسناد، اثر انگشت از محصول کره جنوبی و ایران است.
در بخش نرم‌افزار تشخیص چهره، این شرکت از تحلیلگر هوشمند چهره غدیر استفاده می‌کند که این محصول در سایتی با نام دیبارایان -نه سایت غدیر- معرفی می‌شود. بررسی اطلاعات تاریخی دامنه این وب‌سایت نشان می‌دهد که نام شرکت سازنده در ابتدای سال ۲۰۲۳ میلادی از بخش اطلاعات عمومی دامنه آنها حذف شده است.
تحلیلگر هوشمند چهره «غدیر» ادعا کرده که محصولش را با هدف شناسایی «هویت مرتبط با چهره فرد» ارایه نمی‌کند بلکه از آن برای ارایه خدمات به «سامانه‌های امنیتی و نظارت ویدیویی، مدیریت ارتباطات الکترونیکی با مشتری، تعامل انسان با کامپیوتر، زیبایی‌شناسی و تابلوهای تبلیغاتی هوشمند» استفاده می‌کند.
براساس اطلاعات بروشور تبلیغاتی(لینک آرشیو) این محصول میتواند جنسیت اشخاص ایرانی را تعیین کند سن را با دقت ۵ سال تشخیص دهد، احساسات افراد را تمیز دهد و شناسایی نژاد را بر اساس سه نژاد اصلی آسیایی، سیاه و سفید (با توجه به شکل چشم و رنگ پوست) انجام دهد.
امن‌افزارگستر شریف
امن افزار گستر شریف یکی از شرکت‌هایی است که رسول جلیلی، عضو کمیته فیلترینگ در هیات‌مدیره آن عضویت دارد، به خاطر فراهم آوردن خدمات فیلترینگ در ایران از طریق ارایه نرم‌افزارهای مورد نیاز برای فیلترینگ به دولت ایران مورد انتقاد فعالان فضای مجازی بوده و تحریم شده است.
این شرکت از سال ۱۳۸۱ در زمینه‌های «پژوهش و تولید محصولات امنیتی بومی در حوزه آی‌تی» برای «صیانت از سرمایه‌های اطلاعاتی» ایران است و تحت مدیرعاملی هاشم حبیبی فعالیت می‌کند. بنا به اطلاعات مندرج در سایت این شرکت، امن‌افزار شریف هدفش را دستیابی به اهداف متعالی ایران در زمینه آی‌تی از طریق «ارایه راهکارهای یکپارچه امن فضای مجازی» با استفاده از محصولات امنیتی «بومی و کشورهای همسو» اعلام کرده است.
در فهرست محصولات و خدمات شرکت امن افزار گستر شریف به طور جداگانه به سامانه احراز هویت یا تشخیص چهره اشاره نشده است اما در شرح برخی خدمات و محصولات شرکت چند بار به شیوه‌های مختلف احراز هویت به عنوان سرویس‌های جانبی ارایه شده در یک برنامه رایانه‌ای نام برده شده است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
سامانه مدیریت بر دسترسی راه‌دور پارس‌پم
یک سیستم مدیریت و ایجاد دسترسی برای کاربر است. در توضیحات این سرویس به ارایه «راهکارهای احراز هویت چند وجهی»، «ابزارهای چندگانه احراز هویت» و «ابزارهای تایید هویت چند عامله» اشاره شده است.
شرکت داتین (عضو هلدینگ فناپ)
شرکت داتین با نام کامل «داتیس آرین قشم» از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ «فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان (فناپ) است؛ شرکتی در دی ماه ۱۴۸۴ و با سرمایه‌گذاری گروه مالی پاسارگاد تاسیس شده است.
شرکت داتین در حوزه نرم‌افزارهای مالی و بانکداری تحت مدیر عاملی محمد نژادصداقت فعالیت می‌کند. بنا به اطلاعات مندرج در سایت شرکت داتین، «این شرکت تا سال ۱۳۹۰ به عنوان واحد راهکارهاى بانکى شرکت فناورى اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان «فناپ» شناخته می‌شد که وظیفه تولید و راه‌اندازى راهکار جامع بانکداری متمرکز و بهره‌بردارى از آن را در شبکه شعب بانک پاسارگاد بر عهده داشت. همچنین به موازات آن، تولید و پیاده‌سازى دیگر سامانه‌های بانکی و بیمه‌ای را در دستور کار قرار داد. این مسیر، پس از تبدیل واحد راهکارهاى بانکى فناپ به شرکت داتین نیز ادامه یافت.»
نرم‌افزار ویپاد Wepod
نرم افزار ویپاد ساخت شرکت داتین از زیرمجموعه‌های فناپ برای انجام کارهای اداری بانکی (افتتاح حساب، دریافت کارت، درخواست وام و به طور کلی فعالیت‌های بانکی) طراحی شده و برای احراز هویت کاربر از سامانه تشخیص چهره و زنده‌سنجی استفاده می‌کند.
در بدو ورود و اولین قدم احراز هویت، سیم‌کارت گوشی باید با کد ملی دارنده حساب (کسی که درخواست کار با ویپاد را دارد) یکسان باشد. سپس هویت شخص با دریافت اطلاعات کارت ملی سنجیده شده و در مرحله آخر زنده‌سنجی صورت می‌گیرد. برای بخش زنده‌سنجی، از کاربر می‌خواهد که ضمن گرفتن ویدیو، صورتش را به چپ و راست حرکت دهد.
بنا به اطلاعات مندرج در سایت ویپاد، استعلام این موارد از سازمان ثبت احوال و بانک مرکزی صورت می‌گیرد.
فن‌آوران اطلاعات پیشخوان ایرانیان
شرکت فن‌آوران اطلاعات پیشخوان ایرانیان، یکی از پنج شرکت هلدینگ کشوری پیشخوان خدمات دولت یا شرکت هلدینگ است که از سال ۱۳۸۸ با هدف ایجاد زنجیره تامین خدمات دفاتر پیشخوان دولت تاسیس شده و تحت مدیرعاملی مهرداد محمدی کار می‌کند.
طبق ادعایی در سایت همین شرکت به بیش از ۱۰۰ دستگاه اجرایی از وزارتخانه، سازمان و نهادهای عمومی خدمات ارایه می‌کند. در سایت این شرکت گفته شده که مسوولیت این شرکت، اجرا، نگهداری و توسعه درگاه ملی دفاتر پیشخوان دولت را در یک شبکه امن و با همکاری مجموعه‌های نظارتی انجام می‌دهد.
دفاتر پیشخوان دولت خدمات دولتی مثل صدور گواهی‌های دولتی، پرداخت جریمه و صدور مدارک را ضمن احراز هویت از شهروندان انجام می‌دهند. همچنین یکی از خدمات مراکز پیشخوان دولت، احراز هویت افراد و تایید هویت آنها -برای انجام برخی مراحل اداری و قضایی مثل ثبت شکایت است. مثلا برای ثبت شکایت حقوقی بین کارگر و کارفرما از طریق سامانه‌های آنلاین، یکی از راه‌های تایید هویت طرفین، احراز هویت در دفتر پیشخوان خدمات دولت است.
برای احراز هویت از راه دور که بعد از شیوع کرونا رونق گرفته، این شرکت از نرم‌افزار و سایت سیگنال استفاده می‌کند. (این نرم‌افزار با پیام‌رسان سیگنال متفاوت است). این برنامه عکس ثبت‌شده از شخص در سامانه ثبت احوال را با ویدیویی که برای زنده‌سنجی دریافت می‌کند، مقایسه کرده و هویت شخص را در سامانه سجام تعریف می‌کند. سامانه سجام برنامه‌ای است که امکان حضور شخص در معاملات بورسی را فراهم می‌کند.
سیگنال که برای احراز هویت در سامانه سجام مورد بهره‌برداری قرار گرفته، توسط شرکت «پردازش مالی پارت» توسعه داده شده است. در ادامه همین مطلب به این شرکت و زیرمجموعه‌هایش در زمینه احراز هویت خواهیم پرداخت.
شرکت پردازش مالی پارت
شرکت پردازش مالی پارت، به مدیرعاملی علی رسولی‌زاده اپلیکیشن و سایت سیگنال را راه‌اندازی کرده که امکان احراز هویت غیرحضوری را برای ثبت‌نام در بازار معاملات مالی بورس فراهم می‌کند. برای انجام این کار، افراد باید در سامانه سجام (مخفف سامانه جامع ثبت اطلاعات مشتریان) کد رهگیری دریافت کنند و احراز هویت‌شان را از طریق این سیستم، به صورت آنلاین انجام دهند.
احراز هویت سیگنال با دوربین (موبایل یا وب‌کم رایانه) و با کمک سیستم زنده‌سنجی انجام می‌شود. طبق ادعای مندرج در سایت سیگنال، داده‌های دریافت شده در فرایند زنده‌سنجی با اطلاعات سازمان ثبت احوال بررسی می‌شود. این سایت از پلتفرم «فراشناسا» که یک سامانه احراز هویت غیرحضوری (متعلق به شرکت پردازش مالی پارت) است، استفاده می‌کند.
قابل ذکر است که، سیگنال یکی از ابزارهای احراز هویت سامانه سجام است. سامانه‌های «یو آیدی» و «آپ» احراز هویت با تشخیص چهره را برای دسترسی به سامانه سجام تعریف می‌کنند که در ادامه همین مطلب به آنها اشاره می‌کنیم.
پلتفرم فراشناسا (احراز هویت کسب و کارها)
فراشناسا نرم‌افزار احراز هویت زیرمجموعه شرکت «پردازش مالی پارت» از سال ۱۳۹۲ آغاز به کار کرده و امکان احراز هویت بیومتریک را برای کسب‌وکارهای متعدد فراهم می‌کند. چنانکه پیش‌تر نیز گفته شد، فراشناسا یکی از پلتفرم‌هایی است که خدمات احراز هویت سامانه سجام (سامانه مرتبط با بورس) را انجام می‌دهد.
فراشناسا دو سرویس امضای دیجیتال و احراز هویت الکترونیکی را به عنوان خدمات حوزه eKYC (شناسایی مشتری آنلاین) به «کسب و کارهای نوپا» ارایه می‌کند.
کسب و کارهای نوپا در اکوسیستم دیجیتال ایران به استارتاپ‌ها اطلاق می‌شود.
فراشناسا از دو سامانه شهاب (شبکه ابری هوش مصنوعی) و سهاب (سرویس ابری هوشمند) به عنوان بازوهای فعالیتش استفاده می‌کند.
شهاب و سهاب، هر دو از محصولات سامانه مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت (مجموعه مرتبط با فراشناسا و شرکت پردازش مالی پارت) هستند.
کیاهوشان آریا (ویدا)
شرکت کیاهوشان آریا به مدیرعاملی نفیسه حاتمی خواه، یک شرکت دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری شریف است. این شرکت سامانه احراز هویت دیجیتال با تشخیص چهره را فراهم می‌کند. این شرکت خدمات احراز هویت آنلاین سامانه ثنا متعلق به قوه قضاییه ایران را انجام می‌دهد. شرکت کیاهوشان آریا سیستم احراز هویت مبتنی بر صوت را هم ارایه می‌کند.
هر دوی این گزینه‌ها (احراز هویت با چهره و صدا) در کنار یکدیگر در سامانه ثنا و تحت سامانه «ویدا» مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای احراز هویت در سیستم ثنا، شخص باید اطلاعات هویتی شناسنامه، کارت ملی، شغل و نشانی پستی را وارد کرده، عکس و ویدیو ثبت کند تا هویتش تایید شود. برای زنده‌سنجی، کاربر باید ویدیویی ضبط کرده و در آن، یک متن کوتاه را بازخوانی کند.
این شرکت سرویس‌های احراز هویت با تشخیص چهره را برای سامانه‌های بانکی، رمز ارز و شرکت‌ها نیز ارایه می‌دهد اما لیستی از شرکت‌ها یا موسسات طرف قرارداد آن وجود ندارد.
شاهراه کلید اعتماد (شاکیلید)
شرکت شاهراه کلید اعتما (شاکیلید) سازنده یک سامانه احراز هویت مبتنی بر تشخیص چهره موسوم به آشنامی است که در سال ۱۳۹۷ در شرکت مهندسی آدان‌نیک افزار (آدانیک) فعال در حوزه خدمات مالی و بانکی ایجاد شد و دو سال بعد، شخصیت حقوقی مستقل خود را پیدا کرد و اکنون تحت مدیرعاملی میثم فقیهی رضایی کار می‌کند.
شرکت آدانیک، مادر شاکیلید تولیدکننده راهکارهای زیرساختی و نرم‌افزاری برای سامانه‌های مالی است و موسسه‌های بیمه و بانک‌های زیر از مشتریان آن هستند: بانک آینده، بانک ملی، بانک پارسیان، بانک توسعه صادرات، بانک شهر، بانک کارآفرین، موسسه مالی اعتباری نور، بیمه رازی و بیمه سامان.
طبق ادعای سایت شاکیلید، سامانه ثنا (ابلاغیه الکترونیکی قوه قضاییه) و سامانه سجام (احراز هویت برای دریافت خدمات بورس اوراق بهادار) و شهرداری‌ها از مشتریان دولتی و مهم شاکیلید هستند. ۱۲ بانک نیز از خدمات احراز هویت شرکت شاکیلید موسوم به «آشنامی» استفاده می‌کنند.
سامانه آشنامی
سامانه آشنامی سیستم احراز هویت مبتنی بر چهره و زنده‌سنجی متعلق به شاکیلید به این صورت کار می‌کند:
۱. اطلاعات هویتی و شناسنامه‌ای و محل اقامت را گرفته، آن را از طریق ثبت احوال استعلام می‌کند.
۲. عکس فرد و ویدیویی از او (برای زنده‌سنجی) را گرفته، با عکس دیتابیس تطبیق می‌دهد.
گواهی تایید هویت را صادر کرده و احراز هویت به پایان می‌رسد.
بینش هوشمند نسل پیشرو (یو آیدی)
شرکت دانش‌بنیان بینش هوشمند نسل پیشرو یکی از شرکت‌های ارایه دهنده سامانه‌های احراز هویت از طریق تشخیص چهره و زنده‌سنجی موسوم به «یوآیدی» است که مدعی است میتواند احراز هویت با صورت پوشیده شده با ماسک را نیز انجام دهد. این شرکت تحت مدیرعاملی نیما شمساپور کار می‌کند.
سامانه ثنا قوه قضاییه (برای دریافت ابلاغیه‌های قضایی) و سامانه سجام (احراز هویت برای ورود به بورس) روی اپلیکیشن آپ با سامانه احراز هویت یو آیدی کار می‌کند.
بانک تجارت و بانک سامان (سامانه ۷۲۰) از مشتریان مهم این سامانه هستند.
نیما شمساپور، مدیرعامل این شرکت در مصاحبه‌ای در تاریخ ۷ تیر ۱۴۰۰ با روزنامه جام‌جم گفته آپ و سامانه ۷۲۰ بانک سامان از شرکای تجاری یوآیدی هستند. او درباره جزییات این همکاری اطلاعاتی ارایه نداده است.
نیما شمساپور، در مصاحبه با برنامه اتاق آبی یکی از محصولات سایت راه پرداخت (وب‌سایتی که اخبار حوزه فناوری و مالی را پوشش می‌دهد) در تاریخ یکم تیر ۱۴۰۲ می‌گوید: اخباری منتشر شده بود که یوآیدی به‌واسطه دوربین‌ها چهره افراد را شناسایی می‌کند و اطلاعات را در اختیار سایر نهادها قرار می‌دهد، اما مدل کسب‌وکار یوآیدی در چهار سال فعالیتش بر مواردی مانند تشخیص زنده‌بودن تصویر معطوف شده است. یوآیدی ارایه‌دهنده سرویس احراز هویت دیجیتالی است و کاملا از فضای مذکور دور است.
نیما شمساپور در همین گفت‌وگو ادامه می‌دهد: «یوآیدی به کسب‌وکارها و مراکزی که خواهان ارایه خدمات غیرحضوری هستند، سرویس می‌دهد و دیتاهای کاربران اصلا به این شرکت تعلق ندارد. اطلاعات برای بانک، سازمان بورس و خدمت‌دهنده اصلی است. تمام دیتاهای در دسترس یوآیدی با جزییات بیشتر در سازمان ثبت احوال ثبت شده است. ما نیز در همین راستا و مبتنی بر اطلاعات کارت ملی هوشمند، دیتاها را مطابقت می‌دهیم و اصلا توانایی دسترسی به فناوری دوربین‌ها را هم نداریم.»
احراز هویت صرافی‌های رمز ارز و احراز هویت سامانه جامع روابط کار (برای احراز هویت در وزارت کار و ارایه خدمات بازنشستگی، ثبت الکترونیکی قراردادهای کار و ثبت شکایت کارگر و کارفرما) از محصولات دیگر یو آیدی است که بنا به اطلاعات مندرج در سایت یو‌ای‌دی این پروژه از طرف وزارت کار با مشکل مواجه شده است. دلیلی برای این موضوع ذکر نشده است.
اپ یوآیدی اطلاعات هویتی از کاربر را با بانک اطلاعاتی ثبت احوال تطبیق می‌دهد.
شرکت سپید سیستم شریف
شرکت دانش‌بنیان سپید سیستم شریف محصولات احراز هویت دیجیتال با اثر انگشت و تشخیص چهره، اسکن عنبیه را ارایه می‌کند.
سپید آیدی، سپید استار و سپید باکس چند نرم‌افزار اصلی این شرکت در حوزه احراز هویت هستند که با کارت، اثر انگشت و تگ پلاک خودرو کار می‌کنند. اما در میان محصولات شرکت، به سامانه eKVC ناجا (نیروی انتظامی) اشاره شده که در لیست محصولات استاندارد شرکت قرار ندارد و اطلاعات جزیی از آن در دست نیست. eKVC یا سامانه احراز هویت غیرحضوری برنامه‌ای است که در آن از تشخیص چهره و زنده‌سنجی نیز برای شناسایی افراد استفاده می‌شود.
قوه قضاییه، راه آهن، شرکت نفت، بانک کارآفرین، شرکت مخابرات ایران، بانک شهر، بانک صنعت و معدن، بانک اقتصاد نوین، سیستم احراز هویت بانک ملی، بانک سامان، بانک مهر اقتصاد، بانک کشاورزی، بانک پاسارگاد، بانک ملت، بانک آینده، بانک ملل، بانک آینده، بانک سامان، بانک اقتصاد نوین، بانک ملت، بانک مهر و موسسه نور از مشتریان این شرکت هستند.
شرکت سپید سیستم شریف در سایتش از سه شرکت با ملیت کره‌ای، آلمانی و اتریشی به عنوان شرکای تجاری‌اش نام می‌برد که به این شرکت سیستم‌های حضور و غیاب، کنترل تردد، اسکنرهای اثر انگشت، سیستم حضور و غیاب، سیستم مبتنی بر RFID را ارایه می‌کنند.
شرکت رادین از زیرمجموعه حصین
گروه حصین یک هلدینگ با مجموعه‌ای شرکت است که محصولاتی در حوزه‌های مختلف دیجیتال مثل مایکت (فروشگاه دیجیتال جایگزین اپ‌استور)، طاقچه (کتابخانه دیجیتال مشابه کیندل) و گوشی‌شاپ (فروشگاه مجازی تلفن همراه) ارایه می‌کند.
شرکت رادین از زیرمجموعه‌های حصین نرم‌افزار حوزه بانکی ارایه می‌کند که احراز هویت نیز جزو آن است اما مشخص نیست که این سیستم از سامانه‌های تشخیص چهره هم برای احراز هویت استفاده می‌کند یا نه.
شرکت به‌پرداز جهان
این شرکت به مدیرعاملی امیررضا جلیلی از سال ۱۳۷۴ آغاز به کار کرده و در بخش‌های تولید سامانه‌هایی مثل ردیابی و نظارت، سامانه‌های بانک داده و اعتبارسنجی فعالیت می‌کند. در سایت این شرکت و در توضیحات کارکرد هیچ‌کدام از نرم‌افزارها و سامانه‌های «به‌پرداز جهان» به خدمات احراز هویت اشاره‌ای نشده است.
این شرکت زیرمجموعه‌هایی دارد که نرم‌افزارها و سامانه‌هایی برای شرکت‌های بزرگ دولتی مثل شرکت ارتباطات زیرساخت، سازمان فناوری اطلاعات ایران و صدا و سیما می‌پردازد. از جمله این سامانه‌ها می‌توان به سامانه مرزنشینی اشاره کرد که هدفش جمع‌آوری اطلاعات افراد ساکن در مناطق مرزی ایران است و شرکت تجارت تک‌پنجره الکترونیک (تار) آن را ایجاد کرده است.
از میان شرکت‌های زیرمجموعه «به‌پرداخت»، شرکت «کامپیوتر و روش‌های مکانیزه» (CMS CO) در حوزه تولید سامانه‌های ردیابی، بازرسی و نظارت فعالیت می‌کند.
سایت این شرکت از دسترس خارج شده و آخرین مطلب وبلاگ شرکت نیز مربوط به اسفند ۱۳۹۶ است. آخرین مجمع عمومی این شرکت در سال ۱۳۹۰ برگزار شده و هیچ فعالیت رسمی تحت نام این شرکت ثبت نشده است. بنا به داده‌های موجود، نمی‌توان گفت که این شرکت چه نرم‌افزاری در زمینه احراز هویت و تشخیص چهره تولید کرده است.
