مانیتور سیاست‌گذاری‌ها – سپتامبر ۲۰۲۰

در ماه سپتامبر،  «شورای عالی فضای مجازی» پس از دو ماه غیبت سرانجام دو جلسه برگزار کرد. در این ماه همچنین شاهد پیشرفت‌های بیشتری در زیرساخت شبکه ملی اطلاعات بودیم و  همچنین وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات محمدجواد آذری جهرمی ادعا کرد که تمام  مدرسه‌های کشور، «به شبکه ملی اطلاعات وصل شده‌اند.» هم‌زمان، پیام‌رسان واتس‌اپ دچار خاموشی‌های متعددی شد که جزئیات آن را در گزارش ماهانه‌ی ما، دیده‌بانِ شبکه، به همراه سایر اختلال‌های اینترنتی می‌توانید بخوانید.

دو نشست شورای عالی فضای مجازی به دنبال ماه‌ها غیبت

روز ۱۵ سپتامبر/ ۲۵ شهریور ۱۳۹۹، شورای عالی فضای مجازی نخستین اجلاس خود را پس از حدود سه ماه برگزار کرد. سایت خبرآنلاین گزارش داد که در این نشست خطوط کلی پروژه‌ی شبکه ملی اطلاعات در «سطح کلان» تکمیل شد و به تصویب رسید. این روند از بهمن ۹۸ آغاز شده بود. 

دو هفته بعد در ۲۹ سپتامبر/ ۸ مهر، در جلسه‌ی دوم شورا، بخشی از «سند پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات خلاف واقع در فضای مجازی» تصویب شد. طبق این سند، قرار است یک لایحه قانونی برای مواجهه با نشر اطلاعات و اخبار خلاف واقع از سوی قوه قضائیه با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مدت سه ماه تهیه شود تا مجلس شورای اسلامی آن‌را تصویب کند.

در اینکه اطلاعات و اخبارِ خلاف واقع موجب زیان است تردید نمی‌توان کرد، اما اگر کارنامه‌ی دولت را در پی‌گیری این مشکلات در نظر بگیریم، به ویژه بازداشت‌های متعددی که در اوانِ شیوع کووید-۱۹ صورت گرفت، و با توجه به فقدان بی‌طرفی در قوه قضاییه، چنین لایحه‌ای اگر به قانون تبدیل شود دست مقام‌های مسئول را برای محدود کردن آزادی بیان در فضای مجازی باز می‌گذارد و به آن پشتوانه‌ی قانونی می‌بخشد. 

علاوه بر اینها، در این ماه شورای عالی فضای مجازی دو قطعنامه به چاپ رساند:

سند مقابله با انحصار پلاتفورم‌های اینترنتی ـ هدف «سند سیاست‌ها و الزامات کلان حمایت از رقابت و مقابله با انحصار سکوهای فضای مجازی (پلاتفرم‌های اینترنتی)» عبارت است از «حمایت از رقابت، ممانعت از انحصار، و ایجاد و ارتقاء شفافیت.»

یکی از قسمت‌های خطرناک و نگران‌کننده‌ی این سند، در ماده ۷ زیر عنوان «الزامات ارائه دهندگانِ خدمات فضای مجازی در قبال دولت» چنین می‌گوید: 

سکوهای فضای مجازی باید «داده‌های درخواست شده از جانب مشتریان را در اختیار شورای رقابت قرار دهند تا تحقیق و بازرسی تسهیل شود. این وظیفه مطابق است با ماده ۶۰ از سیاست های کلّی اصل ۴۴ قانون اساسی.» 

در این ماده، میزان و حد و حدود دسترسی به چنین داده‌هایی تعریف نشده‌ است و همین ابهام ممکن است مقام‌های دولتی را قادر سازد که به انبوهی از اطلاعات شخصیِ کاربران دسترسی پیدا کنند. نحوه‌ی دسترسی به این اطلاعات نیز ناروشن است و معلوم نیست چگونه در انتقال و غیرقابل تشخیص ساختنِ متقاضیانِ داده‌ها، هویت شخصی صاحبانِ این اطلاعات محفوظ می‌ماند. برخی از منتقدان ماده ۷ همچنین اشاره می‌کنند که این ماده برای رشد سکوهای مجازی، به ویژه شرکت‌های نوبنیاد و استارت‌آپ‌ها، شرایط را دشوار می‌کند. 

اجرای مفاد این سند به طور بالقوه می‌تواند کنترل دولت بر بخش خصوصی را افزایش دهد و دسترسی به پلاتفورم‌های بین‌المللی را نیز محدودتر کند.

دستورالعمل ساماندهی بات‌ها/رُبات‌ها در فضای مجازی، که هدف‌آن تنظیم مقررات مربوط به فعالیت «بات»ها (bot) در فضای مجازی است. در این سند «بات» و «ربات» چنین تعریف شده:

 «عاملی نرم‌افزاری است که به صورت خودکار یا فرمان‌پذیر می‌تواند به انجام وظایف از پیش تعیین شده مثل جمع‌آوری اطلاعات و . . . مبادرت نماید.» 

در این سند، بات‌ها به پنج دسته تقسیم شده‌اند:

1. بات‌های تولید سریع محتوا به شکل انبوه، ارسالِ ایمیل‌های انبوه، ارسال پیام‌های انبوه در شبکه‌های اجتماعی، درج تأیید (لایک) های انبوه، یادداشت‌گذاری خودکار و ارسال اعلان‌های کوتاه.  
2. بات‌های جمع‌آوریِ اطلاعات به شکل خودکار، مثل موتورهای جستجوگر، و ایجاد پایگاه‌ها و مخزن‌های اطلاعاتی از محتوای جمع‌آوری شده در فضای مجازی.
3. بات‌های خدماتِ غیرمحتوایی مثل پسندگیرها، عضوگیرها، نظرسنج‌ها، و چت‌بات‌ها، بر بستر پیام‌رسان‌های اجتماعی.
4. بات‌های تجاری برای خرید و فروش محصولات و خدمات آنلاین.
5. بات‌های ضد امنیت سایبری که عملکرد آنها تهدیدآمیز و مغایر با امنیتِ کاربران است.

طبق دستورالعمل‌های این سند، وزارت ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، و وزارت صنعت، معدن، و تجارت هریک مسؤلیت تنظیم و مدیریت یک دسته از این بات‌ها را به عهده خواهد گرفت. در این طرح آمده است که به فاصله‌ی یک ماه پس از ابلاغ رهنمودها، هر یک از این وزارتخانه‌ها موظف است یک برنامه‌ی کاری توأم با زمان‌بندی برای عملی ساختن وظایف خود ارائه دهد.

وزیر ارتباطات: اتصال همه‌ی مدرسه‌ها به شبکه ملی اطلاعات عملی شد.

۲ سپتامبر/ ۱۲ شهریور، محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در یک توییت اعلام کرد با همکاری وزارت آموزش و پرورش، «کار اتصال پرسرعت و رایگان همه‌ی مدارس کشور به شبکه‌ی ملی اطلاعات به پایان رسید.» او اضافه کرد که تکمیل این پروژه «به دلیل موانعی در تأمین تجهیزات» چند ماه تأخیر داشت.

ادغامِ خدمات اصلی نظیر مدرسه‌ها، دانشگاه‌ها، و بیمارستان‌ها در شبکه‌ی ملی اطلاعات این امکان را به این نهادها می‌دهد که ارتباط خود را با کاربران برقرار نگه‌ دارند ولو آنکه اینترنت به دستور دولت قطع شده ‌باشد، موردی شبیه آنچه در آبان ۹۸ رخ داد. ارتباط با شبکه‌ی ملی همچنین دست دولت را بازتر می‌کند تا فعالیت کاربران در فضای مجازی را رصد کنند زیرا خدمات بیشتری همراه با اطلاعاتِ بیشتر توسط زیرساخت بومی میزبانی شده و اختیار قانونیِ آن نیز به دست دولت است. 

افتتاح مسیر دومِ فیبر نوریِ دریایی برای جزیره‌های خلیج فارس

روز ۱۴ سپتامبر/ ۲۴ شهریور، حمید فتاحی معاون وزیر ارتباطات خبر افتتاح مسیر دوم فیبر نوری را برای جزیره‌های کیش، قشم، و خارک اعلام کرد. به گفته‌ی او، هزینه‌ی پروژه بالغ بر ۳۲۰ میلیارد ریال (حدود ۷.۶ میلیون دلار) بوده ‌است که برای نخستین بار با «توان داخلی» در دریا اجرا می‌شود.

عرضه‌ی نخستین سری گوشی‌های همراه توسط ایرانسل

۱۴ سپتامبر/ ۲۴ شهریور، وزیر ارتباطات اعلام کرد نخستین سری از تلفن‌های همراه که در داخل کشور تولید شده‌اند به بازار عرضه می‌شود. این تلفن‌ها توسط شرکت صنایع الکترونیک ایران (صاایران)، وابسته به وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران تولید می‌شوند. توزیع تلفن‌ها نیز به عهده‌ی شرکت خدمات ارتباطیِ «ایرانسل» است. به گفته‌ی آذری جهرمی، برای تسهیل خرید این گوشی‌ها به خریداران وام داده خواهد شد.

مشخص نیست که چه مقدار از طراحی و تولید این تلفن‌ها واقعاً در ایران صورت گرفته‌ است. طبق مشاهده‌ی برخی از کاربران این محصولات شباهتِ آشکاری به یولی‌فونِ «پاور ۶» ساخت کشور چین دارند که مارک «ویرا» بر آنها خورده ‌است. 

در این رابطه، آژانس خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات (ایستنا) نوشت، «شرکت صنایع مخابرات صاایران (صما) با تولید دو اسمارت فون جدید در مدل های V6 و V5 با برند “ویرا” (VIRA) به بازار گوشی تلفن همراه ایران باز می‌گردد.» مدل V6 صاایران با شعار «اولین گوشی با پردازنده HELIO P35 مدیاتک» به بازار عرضه می‌شود.

گوشی ویرا، مدل وی6 ـ برگرفته از خبرگزاری ایستنا

این تلفن‌ها به دنبال امضای تفاهم‌نامه میان ایرانسل و پست بانک در دی‌ماه ۹۸ به بازار عرضه شدند. این تفاهم‌نامه به منظور «حمایت از تولید و توسعه زیست‌بومِ تلفن همراه هوشمند تولید داخل» امضا شد. تولید و توزیع گوشی‌های همراه داخلی و فن‌آوری‌های مشابه با قیمت ارزان نقش مهمی در سیستم «فیلترینگ طبقه‌بندی شده» و بومی کردن اینترنت بازی می‌کند. این سیاست باعث می‌شود کاربرانِ کم‌درآمد به این سخت‌افزارها و نرم‌افزارها و خدمات داخلی چنان وابسته شوند که دیگر دسترسی کامل و بدون مانع به اینترنت جهانی برای‌شان به تدریج دشوار و دشوارتر شود. 

بسته اینترنت رایگان برای ۷۰۰ هزار معلم و بسته‌های دیگر برای دانش‌آموزان

در پایان روز ۱۴سپتامبر/ ۲۴ شهریور، آذری جهرمی بازهم اعلام کرد که از ساعت ۲۰ شب بسته‌ی سه ماهه‌ی اینترنت رایگان برای ۷۰۰ هزار معلم و کادر آموزشی فعال می‌شود. او گفت بسته‌های اینترنتی مخصوصی برای دانش‌آموزان درست خواهد شد که آنها بتوانند به «یک سری سایت‌های سفید» دسترسی پیدا کنند. این کار در هم‌آهنگی با وزارت آموزش و پرورش صورت گرفت. بسته‌های بیشتری نیز در آینده نزدیک در اختیار دانشجویان و استادان دانشگاه‌ها قرار خواهد گرفت. استفاده از داده‌های پلاتفورم آموزشیِ «شاد» برای کاربران مجانی است. 

«سرقت» آی‌پی‌های گوگل توسط شرکت ارتباطات زیرساخت

۱۹ سپتامبر/ ۲۹ شهریور، بنا به گزارش «پروژه آنیتا»، شرکت ارتباطات زیرساخت دست به «سرقت» آدرس‌های اینترنتی گوگل زد و بدین وسیله انتقال داده‌ها را از مسیر خود خارج کرد. در پاسخ به این راهزنی، سجاد بنابی نایب رئیسِ هیأت مدیره‌ی شرکت ارتباطات زیرساخت مدعی شد که این وضعیت به دلیل « یک ایراد در تنظیمات شبکه» پیش‌ آمده است. جزییات بیشتر این رویداد را همراه با گزارش اختلال‌های اینترنتی دیگر در مانیتور شبکه‌های ماه سپتامبر بخوانید.

حکم نهایی دادگاه تجدیدنظر مدیر «آمدنیوز» به اطلاع وکیل او نرسید

در گفتگویی با خبرگزاری ایسنا روز ۱۶ سپتامبر/ ۲۶ شهریور، وکیل مدافعِ روح‌الله زم، مدیر کانال تلگرامی «آمدنیوز»، گفت که حکم نهایی دادگاه تجدید نظر در مورد مجازات اعدام هنوز به او ابلاع نشده ‌است. این درحالی است که رئیس دیوان عالی ایران گفته ‌است رسیدگی به رأی محکومیت زم به پایان رسیده‌ است. با آنکه گفته شد رأی نهایی ظرف یک هفته اعلام خواهد شد، هنوز جزییات بیشتری در این مورد گزارش نشده ‌است.

اختلال در حساب‌های تجاریِ پیام‌رسان واتس‌اپ

۹ سپتامبر/ ۱۹ شهریور، طبق مشاهده‌ی فیلترواچ، حساب‌های تجاری واتس‌اپ دچار قطع ارتباط با اینترنت شده، از دسترسی خارج شدند. روز ۲۰ سپتامبر/ ۳۰ شهریور نیز خدمات دسک‌تاپ واتس‌اپ در معرض اختلال شبکه قرار گرفتند. آذری جهرمی وزیر ارتباطات ادعا کرد که علت اختلال در نسخه‌ی دسک‌تاپ و وبسایتیِ اپلیکیشن واتس‌اپ به دلیل مشکلات «سرورهای آنها (واتس‌اپ) بوده و ارتباطی به شبکه ایران ندارد.» برای اطلاعات بیشتر در این باره و موارد مشابه به گزارش ماهانه‌ی مانیتور شبکه‌ها مراجعه کنید.