با فرارسیدن سال نو، علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی پیامی ویدئویی منتشر کرد و کسانی که بر اینترنت در ایران نظارت دارند را ملامت کرد و گفت عدم مدیریت آنها باعث از دست رفتن اینترنت شده است. خامنه‌ای گفت، «متاسفانه در فضای مجازی کشور ما هم که آن رعایت‌های لازم با وجود این همه تاکیدی که من کردم صورت نمی گیرد و در یک جهاتی واقعا ول است، که بایستی آن کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد.» تاکید رهبر بر مدیریت اینترنت از این جهت اهمیت دارد که امسال سال انتخابات ریاست جمهوری است و نتیجتا کنترل اطلاعات در فضای مجازی برای مقامات ایران حائز اهمیت بسیار است.
در ماه مارس، شورای عالی فضای مجازی تشکیل جلسه داد تا قطع‌نامه‌ای را مورد بحث قرار دهد که مضمون آن حمایت از کودکان است. در این ماه محبوبیت اپلیکیشن تازه از راه رسیده‌ی «کلاب‌هاوس» که متشکل از اتاق‌های بحث و گفتگو است بالا گرفت و به فاصله‌ی کوتاهی همین اپلیکیشن دچار اختلال‌های شبکه‌ای شد. این مشکلات چند روز پس از سخنان وزیر ارتباطات رخ داد که گفته بود «هیچ بحثی» در مورد فیلتر کردن کلاب‌هاوس در دولت مطرح نشده است.
گزارش ماهانه‌ی فیلتربان در «مانیتور شبکه‌ها» مکمل مطالب پیش‌رو و حاوی تحلیل فنی از اختلال‌ها و خاموشی‌های اینترنتی در ایران است. به آن نگاهی بیندازید تا درک بهتری از مشکلات کاربران اینترنت در کشور برای دسترسی به اینترنت داشته باشید.
جلسه شورای عالی فضای مجازی و بررسی سند «صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی»
۱۶ مارس/ ۲۶ اسفند ۹۹، شورای عالی فضای مجازی با تشکیل جسله‌ای به ریاست حسن روحانی قطع‌نامه‌ای را با عنوان «صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی» مورد بحث قرار داد. در این جلسه، اعضای شورا اقدام به «رده‌بندی» کلی محتوا و خدمات اینترنت کردند به نحوی که «متناسب با سن، جنسیت و ویژگی‌های جسمی و فرهنگی ویژه خردسالان، کودکان و نوجوانان» باشد و ارائه این محتوا نیز «در محیط صیانت شده بر بستر شبکه ملی» صورت گیرد. همچنین درباره ساماندهی و مشارکت بخش غیردولتی برای ارائه «محتوا و خدمات سالم، مفید و ایمن» صحبت به میان آمد. این بحث‌ها ادامه‌ی بررسی‌هایی بود که در ژانویه صورت گرفته بود.
هرچند تنظیم مقررات برای چگونگی دسترسی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی به خودی خود ایرادی ندارد، اما میزان کنترل شورای عالی فضای مجازی و مقامات دولتی بر محتوای آنلاین جای نگرانی دارد. تنظیم درجه دسترسی به اینترنت برحسب گروه‌بندی اجتماعی، از جمله دانش‌آموزان و دانشجویان، همراه با سیاست وسیع‌تر دولت در« فیلترینگ ناهمسان» یا فیلترینگ طبقه‌بندی شده، تهدیدی جدی برای حقوق دیجیتال در ایران محسوب می‌شود.
معاون فضای مجازی صدا و سیما: ممنوعیت تبلیغ رسانه‌های اجتماعی خارجی
۴ مارس/ ۱۴ اسفند ۹۹، غلامرضا نوری معاون فضای مجازی صدا و سیمای جمهوری اسلامی خبر از مقررات جدیدی داد که ناظر بر تبلیغ پلاتفورم‌های داخلی و خارجی در رسانه‌های ملی است. طبق این مقررات، تبلیغ رسانه‌های اجتماعی خارجی (مثل اینستاگرام و توییتر) «غیرقانونی بوده اما اسم بردن از پیام رسان های داخلی هیچ اشکالی نخواهد داشت.»
سخنان نوری در راستای بیانیه‌ای است که آبان‌ماه سال پیش توسط مرکز ملی فضای مجازی به صدا و سیما ابلاغ شد و در آن انتقاد شده بود که مجریان تلویزیونی نباید آدرس اینستاگرام خود را به بینندگان بدهند و با این کار تبلیغ‌گر رسانه‌های خارجی شوند. یکی از هدف‌های اصلی پروژه‌ی شبکه ملی اطلاعات (شما) حمایت از پلاتفورم‌های بومی به زیان همتاهای خارجی است. به این منظور، نهادهای گوناگون دولتی به طور فعال در صدد تشویق و بالا کشیدن پیام‌رسان‌های داخلی هستند. این نرم‌افزارهای بومی اما برای امنیت و حریم خصوصی کاربران دارای ریسک بالایی هستند.
افزایش مالیات اپراتورهای مخابرات با تصویب شورای نگهبان
۱۶ مارس/۲۶ اسفند ۹۹، شورای نگهبان افزایش ۱۰% مالیات یا حق‌السهم خدمات اپراتورهای مخابرات را تصویب کرد. این طرحی بود که مجلس در پیش‌نویس بودجه‌ی امسال پیش نهاده بود. رأی شورای نگهبان پس از توضیحات بیشتر نمایندگان مجلس صادر شد. این قانون پس از پایان یافتن مدت قرارداد اپراتورها به اجرا گذاشته می‌شود.
در پیش‌نویس بودجه آمده که بخشی از درآمد حاصل از این قانون با نظارت مرکز ملی فضای مجازی، به «توسعه زیرساخت همان اپراتور در بستر شبکه ملی اطلاعات» اختصاص داده می‌شود. بخش دیگر این درآمد نیز به شرکت مخابرات ایران تخصیص داده می‌شود تا با سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت ۵ میلیون پورت اینترنت ثابت پرسرعت، «خدمات صوت و تصویری تولید کند و از تولید محتوا در فضای مجازی حمایت کند». در این طرح، اینترنت ثابت «باید توان رقابت با اینترنت ماهواره‌ای را داشته باشد». اینترنت ماهواره‌ای موضوعی است که باعث نگرانی سیاستگذاران ارتباطات و فناوری اطلاعات در ایران شده است.
مجلس تأکید کرده که اجرای این قانون نباید منجر به افزایش بهای اشتراک اینترنت از سوی اپراتورها شود. فوریه گذشته، محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات هشدار داده بود که افزایش مالیات خدمات مخابراتی باعث گران شدن اینترنت خواهد شود. او در ماه مارس هم این نکته را دوباره متذکر شد.
سخنگوی دولت: شرکت‌های بین‌المللی می‌توانند با کسب جواز اینترنت ماهواره‌ای ارائه کنند
۱۶ مارس/۲۶ اسفند ۹۹، در یک کنفرانس مطبوعاتی، علی ربیعی سخنگوی دولت گفت، «هر شرکت ماهواره‌ای بین‌المللی می‌تواند پس از اخذ مجوز‌های لازم از ایران، در کشور اینترنت ارائه کند». ربیعی اطمینان داد که، «دولت هیچ نگاه تهدید محوری به توسعه تکنولوژی اینترنت ماهواره‌ای ندارد».
گفته‌های سخنگوی دولت زمانی ایراد شد که یک ماه پیش از آن ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی اعلام کرده بود به منظور مواجهه با اینترنت ماهواره‌ای یک کارگروه ویژه در مرکز ملی فضای مجازی تشکیل شده است. فیروزآبادی متعاقبا گفته بود قصد این کارگروه محدود کردن اینترنت و جلوگیری از «گفتگو با پلاتفورم‌های خارجی» نیست و صحبت از «همکاری با روسیه و چین» است.
هنوز روشن نیست کسب مجوز برای اینترنت ماهواره‌ای چگونه صورت خواهد گرفت، و آیا علاوه بر شرکت‌های چینی و روسی سایرین هم امکان ارائه این خدمات را خواهند داشت یا نه. این نکته بدین خاطر اهمیت دارد که اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند باعث بی‌اثر شدن فیلترینگ دولتی و خاموشی‌های عمدی شود که دامنگیر اینترنت کنونی است.
امضای توافق‌نامه چین و ایران
۲۷ مارس/ ۷ فروردین ۱۴۰۰، قرارداد همکاری ۲۵ ساله میان ایران و چین امضا شد. با آنکه جزییات این توافق‌نامه فاش نشده و متن آن به چاپ نرسیده، تابستان گذشته پیش‌نویس آن درز کرد که حاوی اطلاعاتی راجع به حدود همکاری‌های دو کشور در بخش فناوری اطلاعات.
فیلتربان سند افشا شده را در جزییات تحلیل کرده و برآیندهای احتمالی آن را در بومی کردن اینترنت در ایران برشمرده است. این گزارش را می‌توانید اینجا بخوانید.
اینترنت رایگان برای کادر آموزشی
۶ مارس/۱۶ اسفند ۹۹، وزیر ارتباطات اعلام کرد برای دومین بار، بسته‌های اینترنت رایگان ۶۰ گیگابایتی در اختیار کادر آموزشی و معلمان سراسر کشور قرار خواهد گرفت. روشن نیست آیا این بسته، اینترنت بین‌المللی را هم شامل می‌شود یا منحصر به اینترنت محلی است. پیش‌تر کادر آموزشی به ویژه در دانشگاه‌ها از مراجعه به اینترنت بین‌المللی پرهیز داده شده بودند.
«فاز نهایی» موتور جستجوگر ساخت شرکت مخابرات همراه اول
۷ مارس/۱۷ اسفند ۹۹، طی مراسمی «مرکز مانیتورینگ پلتفرم‌های دیجیتال» متعلق به شرکت همراه اول افتتاح شد. این مرکز به نظارت و مانیتور کردن پلاتفورم‌هایی نظیر «شاد» در زمینه آموزش راه دور و «روبیکا» در رسانه‌های اجتماعی می‌پردازد. در مراسم رونمایی، ابوالحسن فیروزآبادی گفت پروژه‌ی موتور جستجوگر بومی شرکت همراه اول که «ذره بین» نام دارد به «فاز نهایی» خود رسیده است.
تلاش برای ساختن یک موتور جستجوگر بومی سال‌هاست که به عنوان بخشی از پروژه شبکه ملی اطلاعات مطرح بوده است. اما تاکنون این تلاش‌ها در مقایسه با همتاهای خارجی چندان دستاوردی نداشته‌اند. چنانچه این تلاش ثمر دهد، بدون شک تأثیر زیادی بر نحوه دسترسی به اطلاعات در داخل کشور خواهد گذاشت و احتمال سانسور محتوای اینترنت خطیرتر خواهد شد.
وزیر اطلاعات و ادعای فیلتر نبودن کلاب‌هاوس
۳۱ مارس/ ۱۱ فروردین ۱۴۰۰، در یکی از اتاق‌های کلاب‌هاوس، آذری جهرمی وزیر ارتباطات درباره احتمال فیلتر شدن این اپلیکیشن گفت «بعید می‌داند» که برنامه‌ای برای فیلتر کردن کلاب‌هاوس وجود داشته باشد و تاکنون «بحثی در این مورد مطرح نشده است.»
با این حال، طبق آنچه برخی کاربران مشاهده کردند، روز ۹ آوریل/۲۰ فروردین، مشترکان ایرانسل، همراه اول، و شرکت مخابرات، نمی‌توانستند به کلاب‌هاوس دسترسی پیدا کنند. کمی بعدتر، جمال هادیان سخنگوی وزارت ارتباطات این گزارش‌ها را تأیید کرد. او گفت تا آن‌جایی که ما اطلاع داریم دستوری از سوی قوه قضائیه برای مسدود کردن کلاب‌هاوس صادر نشده است. روز ۱۱ آوریل/۲۲ فروردین، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (CRA) خطاب به سه شرکت اینترنتی مذکور بخشنامه‌ای صادر کرد و هشدار داد برای قطع ارتباط با کلاب‌هاس باید حکم قضایی ارائه کنند، در غیر این‌صورت موظف هستند ظرف ۲۴ ساعت اختلالات را برطرف سازند. روز بعد، جمال هادیان در توییتی نوشت به دلیل «بی‌توجهی اپراتورها به هشدار وزارت ارتباطات» درباره اقدام غیرقانونی و ایجاد اختلال عمدی در کلاب‌هاوس، شکایت از مدیران عامل اپراتورها، امروز صبح تقدیم دادستانی تهران شد. با توجه به گزارش‌های ضد و نقیضی که از کاربران می‌رسد، میزان دسترسی به کلاب‌هاوس در ایران هنوز مشخص نیست. فیلتربان این موضوع را دنبال می‌کند و در گزارش‌های آینده نتیجه را به اطلاع خوانندگان خواهد رساند.
درباره اختلال در سرویس کلاب‌هاوس، وزارت ارتباطات و اپراتورهای شرکت‌های اینترنتی از خود سلب مسؤلیت کردند و منکر وجود حکم قضایی برای فیلتر کردن این اپلیکیشن شدند. آنها می‌خواهند از زیر بار سرزنش کاربران شانه خالی کنند و این در حالی است که روند فیلترینگ و محدود ساختن خدمات در کشور مدام حالت پنهانی‌تری به خود می‌گیرد.
پیگرد روبیکا به خاطر پخش کلیپ موسیقی «هنجارشکنانه»
۳ مارس/۱۳ اسفند ۹۹، رسانه اجتماعی داخلی روبیکا به جرم پخش یک تیزر موسیقی غیرمجاز و «هنجارشکنانه» از طرف سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) مورد پیگرد واقع شد و برای آن پرونده تشکیل گردید. به نظر می‌رسد کلیپ سانسور شده، تیزر ویدیوی ساسی مانکن هنرمند مقیم آمریکا باشد. این نماهنگ که «تهران توکیو» نام دارد در ایران بسیار محبوب و بحث‌انگیز شد. هنوز نتیجه پرونده روبیکا روشن نشده است. پرونده روبیکا نمونه‌ی دیگری از این حقیقت است که مقامات دولتی به راحتی می‌توانند محتوای اپلیکیشن‌های بومی را جرم‌انگاری کنند و از این طریق رفتار این پلاتفورم‌ها را زیر کنترل بگیرند.
مسدود شدن پیام‌رسان گپ در برخی از شبکه‌ها
۱۴ مارس/ ۲۴ اسفند ۹۹، بر اساس پیامک مهدی انجیدانی بنیانگذار و مدیرعامل پیام‌رسان گپ در توییتر، این اپلیکیشن در همراه اول و ایرانسل «فیلتر و یا به دلایل فنی مسدود شده است.» مشترکان این دو اپراتور تنها از طریق فیلترشکن می‌توانستند به گپ دسترسی پیدا کنند. انجیدانی در مصاحبه‌ای با «دیجیاتو» گفت، «بیش از ۸۰ درصد مشکل حل شده، اما کماکان ۲۰ درصد کاربران این پیام رسان امکان دسترسی بدون فیلترشکن را ندارند.» او اضافه کرد مسدود کردن پیام‌رسان گپ «از جنس فیلترینگ» بوده، اما پس از پیگیری، او هنوز پاسخی از طرف وزارت ارتباطات در این باره دریافت نکرده است.
انجیدانی در مورد علت این مشکل به دیجیاتو گفت کاربران ایرانسل و همراه اول برای استفاده از گپ طبق قوانین کشور باید از تعرفه یک‌سوم قیمت بهره بگیرند، اما او متوجه شده اخیرا کاربران تمام قیمت را پرداخت می‌کنند که مساوی با بهای ترافیک بین‌المللی است. به گمان انجیدانی این دو موضوع به یکدیگر مربوط هستند و او منتظر توضیح از سوی وزارت ارتباطات است.
اتصال اتوبوس‌های مشهد به شبکه وای‌فای شرکت رایتل
۲ مارس/۱۲ اسفند ۹۹، اپراتور شبکه‌ی همراه رایتل و شهردار مشهد توافق‌نامه‌ای را امضا کردند که طبق آن ۱۴۰۰ دستگاه اتوبوس شهری به شبکه وای‌فای رایتل و اینترنت متصل خواهند شد. در مشهد سرمایه‌گذاری‌های کلان مرتبط با فناوری اطلاعات انجام شده تا این کلانشهر تبدیل به نمونه‌ی موفقی از «شهرهای هوشمند» گردد.
گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات
۸ مارس/۱۸ اسفند ۹۹، امیر ناظمی معاون وزیر ارتباطات در گفتگو با مهرنیوز خبر داد که اخیرا این وزارتخانه گزارش تازه‌ای تسلیم مرکز ملی فضای مجازی کرده که در آن از پیشرفت پروژه شبکه ملی اطلاعات سخن رفته است. ناظمی گفت مرکز ملی فضای مجازی در حال بررسی این گزارش است و خود این مرکز نیز باید ارزیابی خود را از این پیشرفت ارائه دهد.
طبق ادعای ناظمی، هنوز «۲۰% از زیرساخت این پروژه باقی مانده» که قرار است «تا آخر این دوره (ژوئن ۲۰۲۱) تکمیل و تحویل داده شود.» دو سال پیش وزارت ارتباطات مدعی شده بود که ۸۰% از زیرساخت شبکه ملی اطلاعات به پایان رسیده، اما این ادعا از سوی شورای عالی فضای مجازی با تردید روبرو شد.
آمار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی درباره تعداد کاربران اینترنت در ایران
۱۳ مارس/ ۲۳ اسفند ۹۹، طبق برآورد رگولاتوری در گزارش ۳ ماهه سوم سال ۹۹، پوشش اینترنت ثابت خانگی ۱۱.۵۷% است که نسبت به ۳ ماهه پیشین تغییر محسوسی نکرده است. اما نرخ پوشش اینترنت همراه در همین مدت با افزایش یک میلیون کاربر به ۹۲.۴۹% رسید.
کاربران اینترنت در ایران به دلایل متعدد خدمات موبایل را ترجیح می‌دهند، از جمله به خاطر کیفیت سرویس، قیمت مناسب، و دسترسی راحت‌تر به گوشی‌های همراه. بنابراین، اختلال در سیستم خدمات موبایل تأثیر بیشتری در میزان دسترسی به اینترنت دارد تا قطع ارتباط در خدمات پهن‌باند خانگی.
قطع خدمات ابر آروان به خاطر حملات سایبری
۱۶ مارس/ ۲۶ اسفند، شرکت خدمات رایانه‌ای ابر آروان اعلام کرد یکی از زیرساخت‌های آن در دیتاسنتر IR-THR-AT1 با حملات سایبری مواجه شده است. هدف از این حمله «تخریب اطلاعات مشتریان» بود که «حدود ۱۶درصد از مشتریان غیررایگان ابر آروان را متاثر کرد.» ابر آروان برای جلوگیری از تخریب بیشتر، دسترسی به این دیتاسنتر را قطع کرد.
طبق بیانیه ابر آروان، هکرها یا حمله‌کنندگان نتوانستند هیچ‌گونه دسترسی به اطلاعات مشتریان این شرکت پیدا کنند. خدمات از ۲۸ اسفند از سرگرفته شد. ابر آروان علاوه بر اقدامات ترمیمی فنی، «براساس قرارداد جبران خدمات (SLA) زیان مدت زمان دردسترس نبودن زیرساخت را هم پرداخت کرد.» به دلیل قطع خدمات، تعدادی از کسب و کارهای اینترنتی مختل شده بودند.
ابر آروان در ژانویه ۲۰۲۱ قراردادی با وزارت ارتباطات امضا کرد که پروژه «ابر ایران» را راه‌اندازی کنند و از این طریق گام بلند دیگری به سمت بومی ساختن زیرساخت ارتباطات اینترنتی بردارند. قرارداد ابرایران در فوریه ۲۰۲۱ شامل بندهایی بود که نگرانی‌هایی را در خصوص تجسس در فضای اینترنت و خاموشی‌های اینترنتی دامن می‌زد.