هرچند مسعود پزشکیان در نشست خبری‌اش در ۲۶ شهریور ۱۴۰۳ از طرح دولت چهاردهم برای تغییر چارچوب‌های فیلترینگ و مطرح کردن این ایده در شورای عالی امنیت کشور گفته بود، اما آن‌چه در عمل رخ داد، متفاوت است.
در شبکه ارتباطی نیز انحصار شرکت «ارتباطات زیرساخت» در تامین اینترنت ایران موجب قطعی گسترده در شبکه شد. همچنین دستکاری عمدی در پروتکل‌های رمزگذاری‌شده و مورد استفاده در فیلترشکن‌ها و اختلالات عمدی مشاهده شد که به پشتوانه قوانین محدود کننده رخ می‌دهند.
از سوی دیگر در این ماه خطاهای انسانی باعث اختلال‌های متعددی در شبکه شدند. شرایط نامناسب نگهداری دیتاسنترها، قطعی برق و کاهش نیروی متخصص در پی مهاجرت نیروهای زبده از دلایل آن هستند.
گزارش شبکه
در یک ماه گذشته، شبکه ارتباطاتی ایران با دو مشکل عمده، اختلال در زیرساخت شبکه و قطع مسیرهای ارتباطی بین‌المللی، اختلال هدفمند روی پروتکل‌های نسخه شش اینترنت مواجه بود. این موضوع باعث قطعی چند ساعته ارتباط کاربران با اینترنت بین‌الملل و اختلال شدید در فیلترشکن‌ها شد. مشکلات فیزیکی ناشی از نگهداری تجهیزات شبکه نیز در این ماه باعث قطع دسترسی به اینترنت از شش ساعت تا بیش از دو روز شد.
قطعی ارتباطات در زیرساخت
معماری نامناسب شبکه ایران ناشی از انحصار تامین اینترنت توسط دولت و شبکه ارتباطات زیرساخت یکی از مهمرین مسایلی است که از طریق محدودیت پهنای باند، دستکاری عمدی شبکه و انحصار در تعیین قیمت خدمات باعث افت کیفیت دریافتی کاربران شده است. انحصار زیرساخت باعث شده که، کل اینترنت ایران از یک منبع تامین شود و به همین دلیل، در صورت یک اختلال جزیی کل شبکه مختل شده و امکان دسترسی به راه‌حل‌های جایگزین وجود ندارد. این انحصار باعث شده سازمان زیرساخت بتواند در زمان اعتراضات وضعیت اینترنت را کنترل کند.
- دیتاسنتر پیشگامان شب یکم شهریور به دلیل مشکل ارتباط با شرکت «ارتباطات زیرساخت» در نمودار کلودفلر با افت شدید ترافیک مواجه شد و مسیریابی این شبکه نیز در همین زمان اختلال شدیدی داشت.
- در روز ششم شهریور ارتباطات اینترنت کل ایران با اختلال شدید نزدیک به قطعی مواجه شد. براساس داده‌های کلودفلر، ترافیک پروتکل HTTP که برای وب‌گردی مورد استفاده است و ارتباط با DNS در همین زمان مختل شده بود. ضمنا ترافیک ایرانسل و همراه اول، دو اپراتور اصلی همراه در ایران به شدت افت کرده بود.
- ستار هاشمی، وزیر ارتباطات این اختلال را تایید کرده و آن را به قطعی مسیرهای ورودی اینترنت در گرجستان مرتبط دانست. این اختلال به جزء ایران، دسترسی به اینترنت در کشورهای عراق و ارمنستان را تحت تاثیر قرار داد این موضوع از افت ترافیک شبکه این کشورها قابل مشاهده است.
- گیت‌وی اینترنت ایران (AS49666) متعلق به شرکت «ارتباطات زیرساخت» روز ۱۵ شهریور از حوالی ساعت ۱۱ و ۳۰ دقیقه برای دقایقی روی نمودار آیودا مختل شد. ارتباطات اینترنتی، اتصال فیلترشکن‌ها و ارتباطات روی پروتکل‌های رمزگذاری‌شده مورد استفاده در فیلترشکن‌ها در همین زمان مختل شده بود.
مشکلات سخت‌افزاری، خطای انسانی و قطعی برق
بروزرسانی نشدن تجهیزات به دلیل تحریم‌ها، مهاجرت متخصصان شبکه و شرایط نامناسب پایش و نگهداری تجهیزات شبکه و دیتاسنترها در کنار قطعی‌های مکرر برق در تابستان، از مسایلی است که شبکه ارتباطی ایران را تحت تاثیر قرار داده و اختلالات گسترده‌ای را موجب می‌شود.
- بنا به گزارش رادار آروان کلاد دیتاسنتر مبین‌نت در روز ۲۱ شهریور از ساعت ۱۰ تا ۱۱:۳۰ صبح به دلیل قطعی برق دچار اختلال شدید بوده است. قطعی برق یکی از دلایل شایع اختلالات اینترنتی در ایران است که در طی چند سال گذشته هر تابستان رخ داده است.
- در روز ۲۷ شهریور به دلیل آن‌چه شرکت های‌وب در بیانیه عذرخواهی‌اش خطای انسانی اعلام کرد، ارتباطات ایران در سطح دیتاسنترها و تامین‌کننده‌های اینترنت برای یک ساعت دچار اختلال شدید نزدیک به قطعی شد. این اختلال به دلیل مشکلی در قطعی فیبر نوری رخ داده بود. عدم رعایت استانداردها در نگهداری دیتاسنترهای ایران یکی از معضلاتی است که باعث انتقاد کارشناسان در سال‌های گذشته نیز شده است.
- شبکه تامین‌کننده رسپینا ( AS42337 ) روز ۳۱ شهریور از حدود ساعت ۱۸:۳۰ تا ۲ نیمه‌شب به وقت محلی با اختلال شدید نمودار آیودا و افت ترافیک شدید در نمودار کلودفلر مواجه بود. مشکل فنی در مرکز دیتاسنتر و ایراد در قطعات دلیل این اختلال عنوان شده بود.
در پی بروز یک مشکل فنی، در هسته شبکه (Core Network) شاتل موبایل، متاسفانه برخی از مشترکین با اختلال در سیم‌کارت شاتل خود مواجه هستند، همکاران من در بخش فنی در حال پیگیری و تلاش برای رفع مشکل هستند.
بابت بروز این اختلال فنی از شما پوزش می‌طلبم و امیدواریم به‌زودی مشکل برطرف شود.— Arash Karimbeigi (@ARASHka) September 23, 2024
شبکه همراه شاتل‌موبایل با تامین‌کننده AS205647 از روز یکم مهر به مدت تقریبی ۷ ساعت به دلیل آن‌چه آرش کریم‌بیگی، مدیرعامل شاتل مشکل فنی در هسته شبکه خوانده بود، با اختلال شدید در نمودارهای آیودا و کلودفلر مواجه شد.
در روز ۳ مهر از حوالی ساعت ۱۲ و ۳۰ تا حدود یک ساعت، دیتاسنتر همراه اول در رادار آروان کلاد اختلال شدید داشته و همچنین کارشناسان داخل ایران از اختلال شدید مسیریابی در شبکه مخابرات ایران و اختلال بالای اینترنت در این اپراتور خبر داده بودند. به گفته برخی منابع آگاه که با فیلتربان گفت‌وگو کرده‌اند، این اختلال به دلیل اشتباه نیروی انسانی در کانفیگ کردن شبکه رخ داد.
اختلال روی پروتکل IPv6
- در روز ۷ شهریور ماه از ساعت ۱۵ و ۳۰ تا حوالی ساعت ۱۳ روز بعد به وقت محلی، پروتکل نسخه ۶ اینترنت کل ایران در همراه اول مختل شد که باعث اختلال نزدیک به قطعی در فیلترشکن‌های غیر رایگان شد. همچنین مشکلات متعددی در ارتباطات مبتنی بر پروتکل TLS که یک پروتکل رمزنگاری شده شبکه است و اتصال به سرورهای خارج از کشور از طریق پروتکل امن SSH در اپراتورهای همراه اول، ایرانسل و شرکت مخابرات ایران با اختلال مواجه شد. این نوع اختلال‌ها که به خصوص بعد از تصویب مصوبه ممنوعیت فیلترشکن‌ها توسط شورای عالی فضای مجازی در آبان ماه ۱۴۰۲ شدت گرفته، موجب کاهش شدید دسترسی به فیلترشکن‌ها و ارتباطات بر اساس پروتکل‌های رمزگذاری‌شده می‌شود.
اختلال‌هایی که در نمودارها دیده نمی‌شوند
دیتاسنتر ایرانسل برای دومین ماه پیاپی در رادار ابرآروان اختلال دارد و کاربران ایرانسل نیز از اختلال شدید اینترنت این اپراتور گفته‌اند. این اختلالات در سایت‌های بازبینی‌کننده وضعیت اینترنت قابل ردیابی نیستند اما منابع محلی وجود آن را تایید کرده‌اند. ایرانسل دراین‌باره هیچ واکنشی نداشته است.
سیاستگذاری ارتباطات
- مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که ۲۴ شهریورماه تحت عنوان «پویایی‌شناسی مدیریت داده‌ها در فضای مجازی» منتشر کرده، رفع فیلترینگ و گسترش تعامل بین‌المللی را قدم اول حل مشکلات اینترنتی کشور اعلام کرده است مساله‌ای که در گزارش‌های سه گانه انجمن تجارت الکترونیک و رویکردهای مختلف کارشناسان امنیتی و فعالان اقتصاد دیجیتال بر آن تاکید شده اما دولت – دست‌کم تا پایان دوران ریاست جمهوری ابراهیم رییسی- به این امر بی‌توجه بوده و به «حکمرانی در فضای مجازی»، امنیتی کردن و نظامی‌گری در اینترنت تمرکز کرده است؛ اتفاقی که در ماه گذشته نیز رخ داد.
- پس از سخنان رهبر جمهوری اسلامی در اولین دیدارش با هیئت دولت مبنی بر لزوم ایجاد «حکمرانی در فضای مجازی» و دستور رییس‌جمهوری پزشکیان به هیئت دولت برای مدیریت فضای مجازی شخصیت‌هایی در ساختار وزارت ارتباطات ابقا یا منصوب شدند که، طرفدار محدودیت اینترنت و بومی‌سازی هستند؛ مثل بهزاد اکبری، عضو سابق هیئت‌عامل شرکت ارتباطات زیرساخت که از ۲۰ شهریور مدیرعامل این شرکت شد و از طرفداران و مجریان تولید تلفن همراه بومی است. همین‌طور حمید فتاحی، که از همان روز رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) شده است. او از زمان وزارت محمدجواد آذری جهرمی در سال ۱۳۹۶ در سمت‌های «مدیر بخش امنیتی شورای توسعه راهبری شبکه ملی اطلاعات» و «رییس شرکت ارتباطات زیرساخت» بود که از حامیان مقابله با فیلترشکن‌ها و راه‌اندازی اینترنت طبقاتی و فیلترشکن قانونی است.
- حضور نیروهای مسلح بر فضای اینترنت و گیت‌وی‌های ورودی اینترنت یکی از سیاست‌گذاری‌هایی است که حکومت از طریق قانون‌گذاری و همکاری با بدنه دولت در پی اجرای آن است. به همین منوال، روز ۷ شهریور معاون علمی ریاست‌جمهوری در دیدار با نمایندگانی از نیروهای مسلح بر همکاری دو طرف در حوزه فناوری در بخش دفاعی کشور تاکید کردند.
- ارایه اینترنت طبقاتی که یکی از سیاست‌های حکومت ایران برای ارایه تبعیض‌آمیز خدمات اینترنتی و کنترل محتوای قابل‌مشاهده شهروندان است، تا به حال در قالب‌های مختلفی مثل فناوران، استادان، خبرنگاران و گردشگران ارایه شده است. رحیم سرهنگی، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش ۲۶ شهریور در همین رابطه به خبرگزاری تسنیم گفته: «مذاکره برای راه‌اندازی اینترنت پرسرعت بدون فیلتر به صورت کنترل شده در کیش آغاز شده است تا بتوان از این طریق سرمایه‌گذاران و گردشگران را جذب کرد.»