مهرماه ۱۴۰۲ تقریبا در تمام شهرهای ایران کاربران اینترنت با اختلال‌های متعددی روبرو بودند؛ از قطعی کامل گرفته تا اختلال‌های شدید. این اختلال‌ها همزمان است با ارایه دومین جدول خاموشی اینترنت در ایران که وزیر ارتباطات، عیسی زارع‌پور و سازمان تحت نظرش یعنی شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کردند، اینترنت بخش‌های گسترده‌ای از ایران در فاصله ۱۵ تا ۱۹ مهرماه – به خاطر آن‌چه بروزرسانی زیرساخت‌های شبکه عنوان شده بود- مختل می‌شود.
محمد احسان خرامید، مشاور وزیر ارتباطات این قطعی‌ها را کتمان نکرد و در مطلبی که ۴ مهر ۱۴۰۲ در شبکه ویراستی (مشابه بومی ایکس یا توییتر) منتشر کرد، گفت که این اختلال‌ها به دلیل «توسعه در هسته شبکه کشور و برای نصب تجهیزات جدید» رخ داده و به دلیل آن ممکن است در ساعت‌های نخستین بامداد برخی لینک‌های شرکت [ارتباطات] زیرساخت به مدت محدود قطع شوند.
او در ادامه با انتقاد از کسانی که به برنامه قطع و اختلال در اینترنت واکنش داشتند ادعا کرد که این اختلال‌ها توسط کاربران احساس نمی‌شود و اضافه کرد: «برخی این توسعه را با نام اختلال فاکتور نکنند».
با وجود ادعای خرامید که، زمان این اختلال‌ها کوتاه است، در نیمه‌شب رخ می‌دهد و کسی آن را حس نمی‌کند، بررسی‌های ما در فیلتربان نشان می‌دهد که:
- در روزهای اعلام‌شده توسط وزارت ارتباطات، اختلال‌ها زمان بیشتری طول کشیده است.
- این اختلال‌ها به جز محل‌های اعلام‌شده در جاهای دیگری هم رخ داده است.
- این اختلال‌ها آن‌چنان گسترده بوده که، به جز کاربران عادی، شرکت‌های هاستینگ و کسب‌وکارهای اینترنتی را نیز مختل کرده است.
به عنوان یکی از شاهدان این مدعا می‌توان اختلال روز ۱۷ مهر اشاره کرد. در جدول خاموشی اینترنت فقط شهر خرم‌آباد در استان لرستان ممکن است دچار اختلال شود. در صورتی که، بنا به اطلاعات فیلتربان، گستره بسیار بیشتری از کاربران و کسب‌وکارها، در مناطق مختلفی از ایران مانند مشهد، رشت، تبریز، اراک، قزوین و گرگان با اختلال در دسترسی به اینترنت دست و پنجه نرم کرده بودند.
با توجه به ادامه‌دار بودن بخشی از این اختلال‌ها در روزهای پس از آن، وزارت ارتباطات و شرکت‌های تابع آن هیچ توضیحی در این باره ارایه نداده و واکنشی نداشتند که البته این عدم پاسخگویی یا نسبت دادن به اتفاقات مشابه پیش‌تر هم دیده شده است.
قطعی بلندمدت اینترنت شرکت پارس‌آنلاین از دیگر مشکلاتی بود که در مهرماه رخ داد و کاربران و کسب و کارهای اینترنتی از آن متضرر شدند. روابط عمومی پارس‌آنلاین در گفت‌وگو با سایت کارنگ در تاریخ ۱۷ مهر ۱۴۰۲، «مشکل زیرساختی» و «سخت‌افزاری» را دلیل بروز این مشکل ارزیابی کرده است.
درباره میزان خسارت این اختلال پارس‌آنلاین گزارش یا ادعایی منتشر نکرد اما آرش پارساپور، خبرنگار حوزه فناوری ۱۶ مهر ۱۴۰۲ در یک توییت بدون ذکر منبع نوشت «حدود صد گیگ ترافیک از دست رفته و تخمین زده می‌شود سیصد هزار مشترک با اختلال و قطعی اینترنت مواجه شده باشند.»
در ماه‌های پیش به دلایلی مثل قطع برق یا آتش‌سوزی بخشی از ارتباط کاربران با مشکل مواجه شده بود. آتش‌سوزی ساختمان «انقلاب اسلامی» متعلق به شرکت ارتباطات زیرساخت در صبح ۱۳ اسفند ۱۴۰۲ که باعث اختلال ارتباطی کاربران اینترنت ثابت و همراه در ایران شد، یکی از همین نمونه‌هاست.
محمد مظفری، مدیر فنی شرکت ایران‌سرور که وضعیت اختلال اینترنت را پیگیری و گزارش می‌کند، در واکنش به مشکل قطعی اینترنت پارس آنلاین، به ایرادهایی مثل مشکل در سیستم برق، سرمایش در دیتاسنتر شرکت پارس‌انلاین اشاره کرده و در توییتی که ۱۶ مهر ۱۴۰۲ نوشته، وجود فقط یک لینک ارتباطی تا «مرکز انقلاب اسلامی شرکت ارتباطات زیرساخت»(بدون وجود پشتیبانی) را از نقاط ضعف این سیستم دانسته است.
در مهرماه امسال اینترنت زاهدان همچنان هر جمعه، همزمان با برگزاری نماز جمعه اختلال شدید نزدیک به قطعی کامل را تجربه می‌کرد؛ اتفاقی که به جز چند روز استثنایی در تمام جمعه‌های پس از واقعه موسوم به «جمعه خونین زاهدان» ادامه داشته است.
در ادامه این گزارش، جزییات بیشتری از اختلال‌های اینترنتی در مهر ماه ۱۴۰۲ را مرور می‌کنیم.
اختلال‌های گسترده سه روزه
در روزهای ۱۷، ۲۳ و ۲۵ مهرماه نمودار آیودا اختلال گسترده‌ای را در اینترنت ایران نمایش می‌دهد.
- بنا به داده‌های آیودا و بررسی‌های فیلتربان، بخش زیادی از گستره سرزمینی ایران در نیمه‌شب ۱۷ مهر با اختلال بسیار شدید اینترنت مواجه بود. بنابر داده‌های آیودا، اینترنت استان‌های گلستان، البرز، قزوین، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، فارس، خوزستان، کرمانشاه، کردستان، هرمزگان، آذربایجان شرقی و سمنان بخش‌هایی هستند که این اختلال شدید را تجربه کرده‌اند.
بنا به بررسی‌های فیلتربان که به جز بررسی داده‌های آیودا ، شامل بازبینی داده‌های کارشناسان و کسب‌وکارهای اینترنتی داخل کشور می‌شود، به جز کاربران عادی اینترنت بسیاری از کسب‌وکارهای اینترنتی و هاستینگ نیز به اینترنت دسترسی نداشته‌اند.
همچنین رادار ابرآروان اختلال شدیدی را در دیتاسنتر افرانت تهران نشان داده است.
بررسی‌های فیلتربان به نقل از کارشناسان فنی، این مشکل را ناشی از اختلال‌های سخت‌افزاری ارزیابی کرده است. مسوولان وزارت ارتباطات ایران هنوز واکنشی به این اختلال‌ها نداشته‌اند.
- اختلال گسترده بعدی مربوط به ۲۴ مهر ۱۴۰۲ بود که بنا به داده‌های آیودا اختلال اینترنتی حدفاصل ساعت ۱:۳۰ تا ۶:۳۰ بامداد وجود داشته است.
- بررسی‌های میدانی فیلتربان نشان می‌دهد که، از حدود ساعت ۱:۳۰ بامداد تا حدود ۷ بامداد به وقت محلی اینترنت مخابرات ایران دچار اختلال بوده است. همچنین مطالعه داده‌های آیودا نشان می‌دهد که در همین تاریخ و بازه زمانی مشابه (۱:۳۰ تا ۷:۳۰ بامداد) اینترنت استان‌های فارس و هرمزگان اختلال شدید نزدیک به قطعی را تجربه کرده‌اند.
- در روز ۲۵ مهر ۱۴۰۲ نیز سایت‌های بررسی‌کننده وضعیت اینترنت اختلال‌های گسترده‌ای را نشان می‌دهند. بنا به داده‌های سایت آیودا اینترنت ایران از ساعت ۱:۳۰ تا ۲:۳۰ اختلال شدید نزدیک به قطعی را تجربه می‌کند. چند ساعت قبل‌تر از این اختلال، یعنی روز ۲۵ مهر و ساعت ۶ عصر تا نیمه‌شب به وقت محلی، رادار ابرآروان اختلال شدیدی را در دیتاسنترهای مبین نت، هاست ایران، دیتاسنتر۲ و دیتاسنتر ۳ تهران نمایش می‌دهد.
همچنین بنا به اطلاعات آیودا، در روز ۲۵ مهر ۱۴۰۲ اینترنت در استان‌های کرمانشاه و یزد در حوالی نیمه‌شب تا بامداد (حدود ساعت ۲۳:۳۰ تا ۲:۳۰) مختل بوده است. همچنین اینترنت استان قزوین در روز ۲۶ مهر از ۷:۳۰ تا ۱۱ صبح اختلال شدیدی را تجربه کرده است.
مقامات ایران درباره هیچ‌کدام از این قطعی‌ها نظری ارایه ندادند. به دلیل دسترسی نداشتن به منابع قابل‌سنجش و نبود گردش آزاد اطلاعات در ایران، فیلتربان نمی‌تواند ارتباط این اختلال‌ها -همچنین نمونه‌هایی که بالاتر به آنها اشاره شد- با تقویت زیرساخت و به‌روزرسانی آنها را تایید یا رد کند. اما آن‌چه مشخص است این‌که، برخلاف ادعای مقامات این اختلال‌ها جزیی نبوده، در مدت زمان طولانی ادامه داشته است که برخی از آنها در طول روز اتفاق افتاده و فعالیت افرادی را در ساعت‌های اداری تحت تاثیر قرار داده است.
قطعی گسترده پارس‌انلاین در تمام ایران؛ اختلالی که تمام ایران را تحت تاثیر قرار داد
بنا به داده‌های آیودا در فاصله ۹ ماه مهر تا ۹ ماه آبان ۱۴۰۲ اینترنت تقریبا تمام ایران روی سرویس‌های AS16322 مربوط به شرکت پارس‌انلاین با اختلال شدید نزدیک به قطعی مواجه بوده است. این اختلال در بخش قابل توجهی از بازه زمانی ۹ مهر تا ۹ آبان ۱۴۰۲ روی نمودار آیودا قابل مشاهده است. ٰ
بررسی میدانی فیلتربان وجود این قطعی‌ها را تایید می‌کند. طبق اطلاعات رسیده به فیلتربان، این اختلال به دلایل سخت‌افزاری رخ داده است.
بحران در قزوین
قزوین یکی از بحرانی‌ترین شرایط اینترنت را در فاصله ۲۶ مهر تا ۹ آبان ۱۴۰۲ تجربه کرد. بنا به داده‌های آیودا ، از ساعت ۶:۳۰ روز ۲۶ مهر ۱۴۰۲ اینترنت در کل این استان اختلال شدید نزدیک به قطعی کامل را تجربه کرد. همین نمودار نشان می‌دهد که، مسیریابی شبکه یا Active probing با اختلال شدید مواجه شده است. چنین اختلالی به تازگی به وجود آمده و در ماه گذشته سابقه نداشته است. مقامات نیز به این اختلال واکنشی نشان نداده‌اند.
بحران در سمنان
داده‌های آیودا نشان می‌دهد که اینترنت استان سمنان در تمام مدت ۹ مهر تا ۹ آبان ۱۴۰۲ با اختلال شدید نزدیک به قطعی به خاطر اختلال در مسیریابی اینترنت یا Active probing مواجه بوده است.
اختلال‌های قابل‌توجه دیگر:
- بنا به اطلاعات آیودا در بازه زمانی ۱۲ مهر تا ۹ آبان ۱۴۰۲ اینترنت استان البرز با قطعی‌های مداوم، کوتاه‌مدت و شبانه مواجه بود که به واسطه اختلال در مسیریابی اینترنت یا Active probing رخ داد. عمده این اختلال‌ها در ساعت‌های اولیه بامداد بود.
- بنا به داده‌های آیودا ، اینترنت استان گلستان حدفاصل ۱۴ تا ۱۸ مهر ۱۴۰۲ با اختلال شدید مواجه بوده است. در این مدت فقط در بازه زمانی حدود ۶ صبح روز ۱۷ مهر تا حوالی نیمه‌شب همان روز اینترنت وضعیت بهتری داشته است.
- بنا به داده‌های آیودا اینترنت استان ایلام از ۱۹ مهر تا ۴ آبان ۱۴۰۲ اختلال شدیدی را تجربه کرده بود.
بنا به داده‌های آیودا اینترنت استان هرمزگان در ایران از ۱۰ تا ۱۷ مهر ۱۴۰۲ با اختلال شدید مواجه بوده است.