لینک به قسمت اول و سوم
خلاصه تحلیلی
پس از تصویب طرح‌ها و سیاست‌های کلان، نخستین قدم‌های راه‌اندازی اینترنت کودکان توسط سیم‌کارتهایی که شرکت‌های مخابراتی ارایه‌دهنده اینترنت موبایل به عنوان سیمکارت کودک معرفی کردند، شروع شده است. آنچه قرار است ارایه شود هنوز تمام ویژگی‌هایی که در سیاستگذاری این اینترنت عنوان شده است را ندارد و فعلا صرفا محدودیت و سانسور اعمال شده است.
براساس سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، زیست‌بوم که در واقع همان EcoSystem است فقط بر بستر شبکه ملی اطلاعات تعریف شده است که به معنای محدودیت دسترسی به شبکه جهانی اینترنت است. با این وجود سیاستگذاران به همین میزان محدودیت هم کفایت نکردند و از ایجاد محدودیت در داخل همین شبکه اینترانت نیز صحبت کردند.
«محیط صیانت شده: زیستبومی بر بستر شبکه ملی اطلاعات که سطح مشخص و تعریف‌شده از دسترسی به اطلاعات، ارتباطات و خدمات را برحسب سن، جنس و دیگر ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خردسال، کودک و نوجوان تامین می‌کند.» – سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی
در واقع در داخل شبکه‌ای جدا از اینترنت جهانی به اسم شبکه ملی اطلاعات، دسترسی افراد به محتوا باید بر اساس سن و جنسیت فراهم شده باشد. سیاستگذاران پا را از این هم فراتر گذاشته و صحبت از ایجاد محدودیت بر پایه آنچه که شرایط فرهنگی و اجتماعی نامیدند، می‌کنند.
مجموعه این تعریف نشان می‌دهد که، محدودیت در سطوح گوناگونی اعمال می شود که در عمل حرکت به سمت همان چیزی است که از آن به عنوان اینترنت طبقاتی یاد می‌شود.
اجرای سیاست‌های عالی توسط شرکت‌های مخابراتی
در پی شروع مباحث در مورد اینترنت کودکان با صدور مصوبه رگولاتوری، شرکت‌های ارایه دهنده اینترنت موبایل شروع به ارایه سیم‌کارت‌ها و خدمات مرتبط به آنها کردند.
در همین راستا سیمکارت کودک رایتل، سیم کارت انارستان محصول همراه اول، و سیمبا سرویس کودک و نوجوان توسط ایرانسل به بازار عرضه شد.
نقطه مشترک همه سیم‌کارت‌های کودک نوع ارایه خدمات‌شان است. در همه آنها ارتباط مشترکان زیر هجده سال با کل شبکه اینترنت قطع شده و کاربر فقط می‌تواند به فهرست مشخصی از خدمات و محتوا دسترسی داشته باشد. در سایت انارستان تاکید شده که، دارنده این سرویس به سایت‌هایی که در لیست سفید قرار دارند، دسترسی خواهد داشت.
به عبارتی، دسترسی کودک دارنده سیم کارت به یک سری لیست از پیش تعیین شده فراهم شده است.البته در سایت انارستان تاکید شده که، والدین می‌توانند سایت پیشنهادی خودشان را به لیست سفید اعلام کنند تا در صورت تایید کارشناسان ایرانسل، دسترسی به محتوای آن باز شود.
باید توجه داشت که عمده این محدودیت‌ها در سیم کارت کودک به دسترسی به محتوای اینترنت برمی‌گردد، نه تماس‌های عادی یا پیامک‌ها.
هرچند در برخی اپراتورها نیز امکان محدودیت تماس تصویری یا سهولت تماس با سرویس‌های اورژانسی مهیا شده است.
این سیم کارت‌ها به کاربر زیر هجده سال فروخته نمی‌شوند. خریدار یک فرد بزرگسال است که این سیم کارت و خدمات خاص را از اپراتور درخواست و دریافت می‌کند. در نهایت نیز مسوولیت حقوقی سوء استفاده احتمالی از این خدمات متوجه خریدار بزرگسال است، نه استفاده کننده کودک.
به عنوان نمونه، سیم کارت ایرانسل در زمینه ارسال پیامک یا برقراری تماس صوتی محدودیتی اعمال نمی‌کند. اما میزان ساعت‌های استفاده کودک از اینترنت – به عنوان یکی از آپشن‌های خاص سیم کارت کودک ایرانسل- قابل محدود شدن هستند.
سرویس کودک و نوجوان رایتل
تصویر گرفته شده از وب‌سایت سیمکارت کودکان رایتل
رایتل از سال ۱۳۹۳ اقدام به ارايه سیم کارت کودک کرد که از آن با عنوان «سرویس کودک و نوجوان رایتل» یاد می‌کند.
آنطور که در وب‌سایت این شرکت آماده است «امکان فعال‌سازی رایگان این سرویس بر روی هر یک از سیم‌کارت‌های فعلی مشترکین رایتل وجود داشته و نیازی به خریداری سیمکارت جدید نیست. همچنین تعرفه استفاده از اینترنت پس از فعال‌سازی سرویس کودک و نوجوان رایتل، تغییری نخواهد کرد.»
در صورت فعال کردن این سرویس، داره سیمکارت «تنها امکان استفاده از اینترنت بومی (داخلی) وجود داشته و دسترسی به اینترنت بین‌الملل مقدور نخواهد بود.» بنابراین سیمکارت کودک رایتل به اینترنت دسترسی ندارد و فقط می‌تواند به محتوای مورد تایید شبکه ملی اطلاعات یا همان اینترانت ملی دسترسی داشته باشد. قیمت ترافیک مصرفی نیز بر اساس ترافیک داخلی که به صورت میانگین ۵۰ درصد کمتر از ترافیک جهانی است محاسبه خواهد شد.
سیمبا سرویس کودک و نوجوان ایرانسل
تصویر گرفته شده از وب‌سایت سیمکارت کودکان ایرانسل
در اردیبهشت ۱۳۹۴ ایرانسل سیم کارت کودک خود را تحت عنوان «سرویس کودک و نوجوان» راه اندازی کرد.
در ایرانسل نیز مشابه رایتل شما نیازی به خرید سیمکارت ندارید و می‌توانید بر روی هر سیم‌کارتی این سرویس را فعال کنید. آنطور که در وب‌سایت شرکت رایتل آمده است کاربر می‌تواند سطح دسترسی اینترنت سیمکارت را طوری تنظیم کند که فقط به آنچه که این ایرانسل آنها را «سایت‌های برگزیده و مناسب کودکان و نوجوانان» نامیده است دسترسی داشته باشند.
بر اساس گزارش وب‌سایت این شرکت این فهرست به شرح زیر است:
| سرویس | محدوده سنی |
| اسکای روم | مشخص نشده است |
| شاد | مشخص نشده است |
| فیلیمو مدرسه | مشخص نشده است |
| دانا پلاس | مشخص نشده است |
| دانا | مشخص نشده است |
| شبکه پویا | مشخص نشده است |
| آپارات کودک | مشخص نشده است |
| لنز | مشخص نشده است |
| دیجیتون | مشخص نشده است |
| کافه بازار | مشخص نشده است |
| مایکت | مشخص نشده است |
| خانواده درسا | مشخص نشده است |
| توپ مارکت | مشخص نشده است |
| چارخونه پلاس | مشخص نشده است |
| نقشه و مسیریاب نشان | مشخص نشده است |
| بلد | مشخص نشده است |
| ورزش ۳ | مشخص نشده است |
| سنپ | مشخص نشده است |
| نپسی | مشخص نشده است |
| سلام زبان | مشخص نشده است |
با این وجود ایرانی امکانی را فراهم کرده است که کاربران می‌توانند درخواست اضافه شدن به این فهرست را ارایه کنند اما مشخص نیست که روند بررسی و تایید و یا رد این درخواست‌ها توسط چه نهادی و به چه شکلی انجام می‌شود.
سیم کارت انارستان
تصویر گرفته شده از وب‌سایت سیمکارت کودکان انارستان
سیمکارت انارستان در سال ۱۳۹۴ توسط هلدینگ امین پایه‌گذاری شد. براساس آنچه در وب‌سایت این هلدینگ آمده است، هلدینگ امین توسط شرکت مادر به نام شرکت توسعه مدیریت راهبردی امین در سال ۱۳۸۹ با «رسالت صیانت از کودکان در فضای مجازی» راه‌اندازی شد. از دیگر محصولات این شرکت «تبلت کودک و نوجوان نارتب» است.
در بخش پرسش و پاسخ‌های متداول وب‌سایت همراه اول در مورد دسترسی به اینترنت سیمکارت انارستان آمده است که تنها سرویس‌های اینترنتی که در دسترس از طریق این سیمکارت، «واتساپ و جستجو در گوگل» هستند و امکان استفاده از «اینستاگرام و تلگرام و …» وجود ندارد.
ابوالفضل محمودی رییس هیات مدیره انارستان در گفت‌وگو با خبرگزاری برنا در آبان ۱۴۰۰ گفت: «این سیم کارت ویژه کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۸ ساله است، اینترنت آن دوستدار کودک است، یعنی کودکان و نوجوانان با اینترنت این سیم کارت تنها امکان دسترسی به فهرست سایت‌های گزینش شده‌ی مناسب کودکان و نوجوانان را دارند. کارشناسان انارستان مانند سیستم‌های مشابه در سراسر دنیا به‌صورت دوره‌ای وب‌سایت‌ها را بررسی می‌کنند و فهرست سپید (وایت لیست) را بروز رسانی می‌کنند.»
در این سیمکارت امکان استفاده از فیلترشکن وجود ندارد. جالب اینکه پاسخ روشن و عمومی به این پرسش از صفحه پرسش‌های متداول سایت انارستان حذف شده است، اما در میان کد‌های HTML این سایت و در تگ Meta می‌توان این پاسخ را دید که نوشته شد: «خیر، به دلیل حساسیت بالا در گروه سنی کودک و نوجوان انارستان، این امکان وجود ندارد.»
عکس گرفته شده از کد‌های HTML وب‌سایت انارستان که نشان می‌دهد این سیمکارت تمام فیلترشکن‌ها را غیرفعال کرده است
زیست‌بوم‌های اینترنت کودک
زیست‌بوم انارستان
تصویر گرفته شده از وب‌سایت زیست‌بوم کودکان انارستان
انارستان فقط یک سیمکارت نیست بلکه یک سکوی اقتصادی یا به عبارتی زیست‌بوم این سیمکارت نیز هست.
جعفر زیاری، مدیر پروژه سیمکارت انارستان در بهمن ۱۳۹۹ در مصاحبه‌ای با خبرگزاری برنا گفت :«ما اگر دسترسی کاربران کودک و نوجوان را به محیط‌های نامناسب محدود کرده‌ایم، برای تامین محتوای مناسب جذاب هم اقدام کرده‌ایم»
او اضافه کرد: «ما در انارستان بخش تحلیل و تولید محتوای ویژه کودک و نوجوان داریم. استودیو «شاه‌غول» در زمینه ساخت بازی دیجیتال، استودیو تولید پویانمایی در کنار سامانه تحلیل محتوای «چی‌خوبه» به دنبال تأمین و دسته‌بندی محتوای مفید، جذاب و ایمن برای آموزش، پرورش و سرگرمی کودکان و نوجوان هستند. سامانه رایگان چی‌خوبه که در یازدهمین جشنواره رسانه‌های دیجیتال در موضوع خانواده و سبک زندگی رتبه نخست را به‌دست آورد و برنده نشان سرآمد است هم‌اکنون مرجع تحلیل و رده‌بندی سنی پویانمایی‌های شبکه‌ی کودک صدا و سیما است.»
انارستان علاوه بر فراهم کردن دسترسی ارزان‌تر و سریع‌تر به محتوای مورد تایید داخلی در چاروب توسعه زیرس‌بوم اقتصادی کودکان اقدام به تولید محتوا نیز می‌کند.
زیاری در ادامه این مصاحبه افزود: «در زمینه‌ی محتوا انارستان خود تجمیع‌کننده محتوا است، بنابراین جدای از تولید و دسته‌بندی محتوا، تلاش می‌کنیم از ظرفیت تمام تولیدکنندگان محتوای کودک و نوجوان بهره بگیریم. این رویکرد هم تنوع سبد مصرف کاربران را تامین می‌کند و هم به سود ارائه‌دهندگان محتوا است که به بازار چند میلیونی سیم‌کارت‌های انارستان دسترسی پیدا می‌کنند. که خدمات خود را ارزان‌تر و در یک بازار بزرگ‌تر بفروشند. با سرویس‌ها، بازی‌ها و محتوای جذاب ویژه کودکان و نوجوانان، اینترنت امن سیمکارت انارستان برای کودکان و نوجوان جذاب هم می‌شود.»
زیست‌بوم بومینو
تصویر گرفته شده از وب‌سایت زیست‌بوم کودکان بومینو
بومینو یکی از نمونه‌های زیست‌بوم سیمکارت کودک است که در سیاست‌گذاری‌های کلان اینترنت کودک به به ایجاد این زیست‌بوم‌ها اشاره شده بود. این سکو محصول شرکت همراه اول که به جایگزین‌هایی را برای سرویس‌های جهانی در دسترس کاربران آن قرار می‌دهد.
با وجود روشن نبودن تفاوت سن توسط سیاست‌گذار، سکو‌های مانند بومینو که توسط همراه اول توسعه پیدا کردند، تفاوت دسترسی مبتنی بر سن را مشخص کردند. به عنوان مثال هیچ رده سنی به اینستاگرام دسترسی ندارند. همچنین هیچ رده‌سنی به موتور جستجوی گوگل دسترسی ندارد، اما تمام رده‌های سنی به ذره‌بین که موتور جستجوی بومی ایرانی است دسترسی دارند. مشخص نیست که این فهرست که در ادامه آمده است بر چه اساسی و توسط چه نهادی مشخص شده است.
| سرویس | ۳+ سال | ۷+ سال | ۱۱+ سال | ۱۵+سال |
| زیرساخت‌های آموزشی (مانند اسکای روم) | ✔ | ✔ | ✔ | ✔ |
| شاد | ✔ | ✔ | ✔ | ✔ |
| فیلیمو مدرسه | ❌ | ✔ | ✔ | ✔ |
| پویا تی وی | ✔ | ✔ | ✔ | ✔ |
| نهال تی وی | ✔ | ✔ | ✔ | ✔ |
| آپارات کودک | ❌ | ❌ | ✔ | ✔ |
| توپ مارکت | ✔ | ✔ | ✔ | ✔ |
| درسا بازار | ✔ | ✔ | ✔ | ✔ |
| مایکت | ❌ | ❌ | ✔ | ✔ |
| کافه بازار | ❌ | ❌ | ❌ | ✔ |
| واتساپ | ❌ | ✔ | ✔ | ✔ |
| ایتا | ❌ | ❌ | ✔ | ✔ |
| آپارات | ❌ | ❌ | ❌ | ✔ |
| اینستاگرام | ❌ | ❌ | ❌ | ❌ |
| ذره‌بین | ✔ | ✔ | ✔ | ✔ |
| گوگل | ❌ | ❌ | ❌ | ❌ |
| نشان | ❌ | ✔ | ✔ | ✔ |
| ورزش ۳ | ❌ | ✔ | ✔ | ✔ |
| تپسی | ❌ | ❌ | ✔ | ✔ |
| زنبیل | ❌ | ❌ | ✔ | ✔ |
| اسنپ مارکت | ❌ | ❌ | ❌ | ✔ |
| دیجی‌کالا | ❌ | ❌ | ❌ | ✔ |
| ویکی‌پدیا | ❌ | ❌ | ❌ | ✔ |
اینترنت کودک یکی قطعه‌های پازل اینترنت ملی به مرور در حال تکمیل شدن است. زمانی که این پروژه به نتیجه برسد، یک دیگر از درهای اینترنت روی کاربران ایرانی بسته خواهد شد.