گزارش سیاستگذاری‌های اینترنت ـ شهریور و مهر۱۴۰۱
قطعی سراسری اینترنت در کنار باز ماندن شبکه داخلی (شبکه ملی اطلاعات) در برخی ساعت‌ها، سوق دادن کاربران به استفاده از سامانه‌های داخلی، کتمان وضعیت نابسامان اینترنت از طرف مقامات فعلی و در عین حال، نسبت دادن اعتراضات یا آنچه در نگاه حاکمیت «آشوب» و «اغتشاش» خوانده می‌شود، به اینترنت یا «فضای مجازی رها» شده، بخش‌های مهمی از سیاستگذاری بلند مدت حاکمیت جمهوری اسلامی در طول سالهای گذشته است که، در طول اعتراضات شهریور و مهر ۱۴۰۱ ، در واکنش به جان‌باختن مهسا امینی نیز دنبال شده است.
قطعی‌ها از سقز و اینترنت موبایل شروع شد و به مرور بخش‌های مختلفی از ایران را در برگرفت. حاکمیت با حمایت از خدمات ابری و سامانه‌های زیربنایی مربوط به اینترنت،در کنار نقش‌آفرینی‌های گسترده در شرکت‌های اینترنتی تلاش کرد تا ضمن ارایه «اینترنت پاک» و صیانت‌شده به کاربران، از طریق گسترش دسترسی به اینترانت ملی هزینه قطع دسترسی کاربران به پایین بیاورد. به طور که کاربران به خاطر در دسترس باقی ماندن برخی سرویس‌های موردنیاز روزمره‌شان نیاز چندانی به شبکه جهانی اینترنت پیدا نکنند.
دولت ضمنا تلاش کرده است تا با پشتیبانی از شرکت‌های حوزه زیرساخت و سایبری امکان دسترسی قشری که نیاز به اینترنت را احساس می‌کنند، از طریق ردیابی روش استفاده از فیلترشکن‌ها و تحلیل رفتار کاربران مسدود کند. ضمنا حاکمیت با قلع و قمع کسانی که تلاش می‌کنند تا این دسترسی را برای کاربران داخل ایران فراهم کنند، سعی می‌کند تا این مسیر تبادل اطلاعات را هرچه بیشتر بسته نگه دارد. در واکنشی بی‌سابقه، همزمان با اعتصاب‌های سراسری در اعتراض به مرگ مهسا امینی که پای آن به استارتاپ‌ها و شرکت‌های حوزه فناوری هم کشیده شد، حاکمیت تلاش کرد تا با این گروه نیز به مقابله دست بزند. شناسایی، بازداشت و تهدید افرادی که درباره اعتصاب‌هایشان اطلاع‌رسانی کرده بودند، بخشی از رفتار حکومت با معترضان بود که تا پیش آن دیده نشده بود. به این اخبار می‌توان برخورد با شروین حاجی‌پور، خواننده آهنگ «برای..»را نیز افزود؛ موضوعی که پیش‌تر هم سابقه داشته اما این‌بار به واسطه برخورد حاکمیت با معترضان رنگ و بوی جدیدی گرفته است.
کمرنگ جلوه دادن اعتراضات مجازی و بی‌اهمیت خواندن شبکه‌های اجتماعی یا حتی مرتبط دانستن کاربران این شبکه‌ها با سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی غرب از دیگر برخوردهای حاکمیت در این سالها بوده است. این همان رفتاری است که طرفداران نظریه اینترنت صیانت‌شده پشت آن خودشان را مخفی می‌کنند و می‌گویند، باید یک فضای مجازی امن،بدون حضور دشمن را ایجاد کرد. در کنار چنین برخوردی اما هشنگ مهسا امینی رکوردی چند صد میلیونی شکست و تا چندین روز در شبکه‌های اجتماعی – به خصوص توییتر – کاربران به آن توجه نشان دادند. سربازان سایبری طرفداران حکومت – هرچند پیش‌تر مبارزه‌های هشتگ‌دار در اینترنت را تقبیح کرده و کوچک می‌شمردند، این‌بار در واکنش به وایرال شدن هشتگ «مهسا امینی» تلاش کردند نمونه‌های دیگری از هشتگ (مثل مهسا، مهسا ایمنی،مهسا امینی پیراهن عثمان و… ) را داغ کنند، به این امید که «مهسا امینی» از صدر توجه به ذیل بیاید.
حاکمیت ایران تلاش کرده در سالهای گذشته کوچکترین جایی برای حضور سرویس‌های خارجی باز نگذارد. همزمان با گسترش اعتراضات نیز همین رویکرد دوباره دنبال شد. همزمان با اوج‌گیری اعتراضات، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی باز مانده مثل لینکدین، واتس‌اپ، سرویس‌های ایمیل شناخته شده و حتی بازی‌های انلاین – به طور کلی هر سامانه‌ای که بتوان از طریق آن پیام رد و بدل کرد، فیلتر شدند.
تحریم‌های فناوری نیز در سالهای گذشته به کمک جمهوری اسلامی آمده و با سرویس ندادن به کاربران ایرانی، راه حاکمیت را برای بستن دسترسی ایرانیان به جهان هموارتر کرده است.در عین حال، عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات دولت رییسی نیز در واکنش به احتمال ارایه سرویس استارلینک به ایران گفته بود،این سرویس‌ها کامل نیستند و اگر بخواهند به ایران بیایند،باید قوانین ما را بپذیرند؛قوانینی که به وضوح خلاف امنیت، حریم خصوصی کاربران و دسترسی آزادانه به اینترنت هستند.
تصویب بخش‌هایی از «طرح صیانت» در شورای عالی فضای مجازی
شورای عالی فضای مجازی در ۱۵ شهریورماه ۱۴۰۱ بخش هایی از طرح صیانت (موسوم به نظام تنظیم‌گری) را ابلاغ کرد. این مصوبه با عنوان «بروزرسانی وظایف کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی» انجام شده و وظیفه «تنظیم سیاست‌ها، نظارت، هدایت، هماهنگی و تصویب مقررات و آیین‌نامه‌های کلان در همه ابعاد فضای مجازی و تنظیم‌گری تنظیم‌گران بخشی» را بر عهده کمیسیون عالی فضای مجازی گذاشته است. از نظر حقوقی، این کمیسیون قابلیت اجرایی کردن قانون، بدون نظر مجلس را دارد و مصوبات آن برای اجرا صرفا باید به تایید رهبری برسد.
پافشاری بر پیشرفت «دولت هوشمند» روی شبکه ملی اطلاعات
در اواخر شهریورماه ۱۴۰۱ ، وضغیت دولت هوشمند در مجلس بررسی شد و گزارش کمیسیون صنایع در این باره خوانده شد. در همین روز عیسی زارع‌پور در مجلس شورای اسلامی حاضر شد تا درباره پیشرفت «دولت هوشمند» (خدمات سامانه‌های دولتی روی شبکه ملی اطلاعات) گزارش دهد. او گفت علی‌رغم برگزاری ۲۰۰ جلسه توجیهی با سازمان‌های دولتی، ایران از نظر «دولت الکترونیک» در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. او گفت تا پایان دوره ریاست‌جمهوری رییسی باید رتبه ایران ۳۰ پله ارتقا پیدا کند.
محمد وحیدی، نماینده مجلس در همین جلسه گفت: «از ۱۵۳ پنجره واحد (خدمات دولت الکترونیک) که باید تشکیل شود، تنها ۱۵ پنجره واحد ایجاد شده است. هچنین از ۱۶۶۳ خدمات الکترونیکی تنها بعضی از آنها آنلاین شده است.»
انتقاد از سیاست های گشت‌ارشادی در اینترنت
سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران (نصر تهران) در جلسه هیات‌مدیره در ۲۸ شهریور ۱۴۰۱ از اجرای سیاست‌های «گشت ارشادی» در فضای کسب و کارهای آنلاین انتقاد کرد و خواهان تجدیدنظر در این رویه‌ها شد. برخورد امنیتی با استارتاپ‌هایی که مرگ مهسا امینی را تسلیت گفتند ، اضافه کردن دکمه «مسافر بی‌حجاب» در تاکسی‌های اینترنتی (برای سرویس ندادن به مسافران بدحجاب) و… از جمله این برخوردهاست. «نصر» این برخوردها را نقض آزادی‌های مدنی دانست و انتقاد کرد که در این موضوعات حق دفاع کاربران لحاظ نشده است.
تصویب سند راهبردی ج.ا در حوزه فضای مجازی
سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی- اهداف و اقدامات کلان روز ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ در شورای عالی فضای مجازی تصویب و ۱۵ شهریورماه بعد از بازبینی رهبر ایران ابلاغ شد. این سند وظیفه هر ارگان در زمینه‌های مختلف اینترنت را معین کرده است.
ارایه سرویس اینترنت کودک موسوم به ۴۵۶
عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات رئیسی ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ درباره سرویس اینترنت کودک (موسوم به سرویس ۴۵۶) را معرفی کرد. زارع‌پور گفت، در این سرویس ۴ سطح دسترسی تعیین شده که فعلا یکی از آنها (برای کودکان زیر ۱۵ سال) قابل اجراست. اینترنت کودک یکی از سرویس‌هایی است که نمونه ایرانی آن تفاوت فاحشی با نمونه‌های استاندارد جهانی دارد.
سندیکای کسب و کارهای اینترنتی تهران: اعتراض به قطعی مکرر اینترنت
سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران ۲ مهر ۱۴۰۱ نیز به قطعی اینترنت در ایران اعتراض کرد و ان را مغایر با پیشرفت اقتصاد دیجیتال دانست.
عضو کمیته فیلترینگ: اینستاگرام و واتس‌آپ قوانین ج.ا را بپذیرند، بازشان می‌کنیم
مهدی باقری، عضو ناظر مجلس شورای اسلامی در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای ۶ مهر ۱۴۰۱ در گفتگو با ایسنا اظهار داشت درباره استمرار محدودیت‌های اعمالی در دسترسی به اینستاگرام و واتس‌اپ فعلا تصمیم‌گیری نشده است. او گفت، اگر این پلتفرم‌ها قوانین ایران را بپذیرند و متعهد به پذیرش مسئولیت شوند، امکان باز شدن‌شان وجود دارد.
فیلتر شدن پلتفرم‌های گوناگون، در پی شدت گرفتن جنبش مهسا امینی
با بالا گرفتن اعتراضات «مهسا امینی» در ایران، ضمن اختلال شدید اینترنت و جایگزین شدن شبکه ملی اطلاعات به جای آن، بسیاری از سایت‌ها، پیام‌رسان‌ها و بازی‌ها در ایران به دستور مقامات امنیتی فیلتر شدند. اینجا فهرستی‌ها از همین فیلترینگ‌هاست:
سی شهریور فیلتر شدن واتس‌اپ
سی شهریور فیلتر شدن اینستاگرام
یکم مهر فیلترشدن اپ‌استور و گوگل پلی/ ۲۶مهر اپ‌استور رفع فیلتر شد ولی گوگل‌پلی علی‌رغم ادعای وزارت ارتباطات فیلتر ماند.
دوم مهر برداشته شدن واتس‌اپ و اینستاگرام از بازارهای ایرانی اندرویدی
دوم مهر فیلتر شدن بازی کلش اف کلنز
دوم مهر بسته شدن سایت لینکدین/ ۲۶ مهر لینکدین رفع فیلتر شد.
دوم مهر بسته شدن سایت استارلینک در اکثر اپراتورها
سوم مهر: رفع تحریم گوگل چت
ششم مهر پیام‌رسان وایبر
برنامه دولتی حمایت از تلفن همراه داخلی
سایت پیوست در خبری به مصوبه هیات‌وزیران در جلسه ۱۳ شهریور ۱۴۰۱ اشاره کرد که براساس آن، عوارض واردات گوشی‌های بالای ۶۰۰ دلار صرف حمایت از تولید گوشی‌های داخلی و مسائل مربوط به آن خواهد شد. این عوارض به حساب صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته وزارت صمت واریز می‌شود. پیش‌تر، در قانون بودجه ۱۴۰۱ تعیین عوارض ۱۲ درصدی برای گوشی‌های بالای ۶۰۰ دلار پیش بینی شده بود.
مجوز جدید خزانه‌داری آمریکا : لیسانس عمومی «د-۲» – لغو برخی از تحریم‌های فناوری
همزمان با افزایش اعتراضات در ایران و محدودیت‌های اینترنتی مربوط به آن، وزارت خزانه‌داری آمریکا برخی از تحریم‌های حوزه فناوری را رفع کرد. ایران در واکنش، این کاهش تحریم‌ها را مداخله در سیاست داخلی جمهوری اسلامی عنوان کرد.
مجوز «دی-۲» مربوط به نرم‌افزارهای ارایه شده در پلتفرم‌های اجتماعی* ویدیو کنفرانس، خدمات یکپارچه، ابزارهای مقابله با سانسور دولتی اینترنت، ضدویروس و بدافزار، نرم‌افزارهای ضدردیابی، شبکه خصوصی مجازی یا وی‌پی‌ان.
رگولاتوری: با ارایه بسته‌های اینترنت همراه اقتصادی مخالفیم
صادق عباسی شاه‌کوه، رییس رگولاتوری ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ گفت، از آن‌جایی که بسته‌های اینترنت همراه بلندمدت (بسته‌های اقتصادی) باعث رقابت با اینترنت ثابت شده، موافق ارایه این بسته‌ها نیستیم.
اجرای طرح آزمایشی رمزارز در چند بانک و فروشگاه
علی صالح آبادی، رئیس بانک مرکزی ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ در گفت‌وگوی ویژه خبری گفت، طرح ماقبل آزمایشی استفاده از «رمزریال» (رمز ارز مبتنی بر ریال) آغاز شده است. بر همین اساس، یک میلیارد تومان از طریق بانک ملی و ملت در اختیار افراد مشخصی قرار گرفته است. این افراد می‌توانند در دو فروشگاه «رمزریال» را خرج کنند.
مخالفان رمزریال، آن را مخالف اصول ۸ و ۹ قانون اساسی ایران می‌دانند.
تمدید مهلت استفاده از اینترنت خبرنگاری
خبرگزاری ایسنا، ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ از تمدید مهلت نام‌نویسی خبرنگاران برای دریافت اینترنت خبر داد. این یک نمونه از فیلترینگ غیر همسان است که فیلتربان در این رابطه تحقیق کرده است.
هک و حمله سایبری انانیموس؛ تکذیب حاکمیت
همزمان با شدت گرفتن اعتراضات در ایران، گروه هکری آنانیموس (ناشناس) از ۳۰ شهریور دامنه‌ای از هک و حمله سایبری علیه سایت‌های دولتی یا ساختارهای وابسته به دولت (مثل خبرگزاری‌های دولتی) را آغاز کردند. مرکز ملی فضای مجازی، بانک ملی ایران و… تکذیب شد. امیر خوراکیان، سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی اما گفت که، «اکثر قریب به اتفاق» این حملات رصد و خنثی می‌شوند. این طرز بیان را می‌توان تایید تلویحی وجود هک دانست.
اختلال شدید اینترنت و راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات
با افزایش اعتراضات مهسا امینی در ایران از اواخر شهریور ۱۴۰۱ اینترنت در ایران اختلال شدیدی را تجربه کرد. قطع سراسری اینترنت و کاهش پهنای باند (سرعت) توسط وزارت ارتباطات تکذیب شد.
ارایه آمار شبکه ملی اطلاعات در روستاها
خبرگزاری ایسنا در روز ۱۳ شهریور ۱۴۰۱ گزارشی از پیشرفت شبکه ملی اطلاعات (شبکه داخلی ایران و متفاوت با اینترنت) منتشر کرد. براین اساس، ظرف ده ماه گذشته، بیش ۲ هزار روستای جدید به شبکه ملی اطلاعات متصل شده‌اند و قرار است تا پایان شهریور ۱۴۰۲ همه روستاهای بالای ۲۰ خانوار به شبکه ملی اطلاعات متصل شوند.
اینترنت ماهواره‌ای در ایران
همزمان با شدت گرفتن اعتراضات و قطعی اینترنت در ایران، گمانه‌زنی درباره ارایه اینترنت ماهواره استارلینک قوت گرفته است. آمریکا تحریم‌هایی در همین رابطه را لغو کرده اما ایران با توجه به سیاست فیلترینگ و بستن اینترنت از این سامانه استقبال نمی‌کند. گفت‌وگوها در این باره هنوز ادامه دارد.