خلاصه تحلیلی
با توجه به سفر وزیر ارتباطات به روسیه، رفع فیلتر موتور جستجوی یاندکس و پرتاب ماهواره ایرانی با موشک روسی به فضا در واقع خبر از شروع همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه فناوری اطلاعات می‌داد.
همکاری‌های ایران و روسیه با تصویب لایحه «موافقت‌نامه همکاری در حوزه امنیت اطلاعات بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» در تاریخ ۵ تیر ۱۴۰۱ وارد مراحل جدیدی شد که رخداد‌های تیر و مرداد ماه بخشی از آن است. برعکس توافقنامه ایران و چین که بر روی توسعه خدمات اساسی شامل موتورهای جستجو، پست الکترونیک، پیام‌رسان‌های اجتماعی، نرم‌افزارهای پایه از قبیل سیستم عامل‌ها و تلفن‌های همراه، مرورگرها، و آنتی‌ویروس‌ها متمرکز بود، توافق نامه با روسیه روی همکاری‌های امنیتی تمرکز دارد.
در مجموع به نظر می‌رسد ایران در پی آن است تا ضعف زیرساخت خدماتی خود را با استفاده از چینی‌ها و مشکلات امنیتی خود را با استفاده از روس‌ها برطرف سازد. با این وجود تحول‌های این دوره نشان می‌دهد که ایران برای حل بخشی از مشکلات زیرساختی خود از پرتاب ماهواره تا کنترل بر روی محتوا با استفاده از موتورهای جستجوی غیرایرانی نیز، بر روی روسیه حساب باز کرده است.
افزایش محدودیت دسترسی به سرویس‌های و محتوای داخلی بر روی شهروندان ایرانی خارج از کشور یکی دیگر از تحول‌های مهم این دوره بود. به نظر می‌رسد هرچه جلوتر می‌رویم ایران نه تنها محدودیت دسترسی به اطلاعات خارج از کشور را برای شهروندان داخل ایران بیشتر می‌کند، بلکه این محدودیت را برای افرادی که خارج از ایران زندگی می‌کنند نیز افزایش می‌دهند؛ به این شکل که دسترسی به اطلاعات داخل کشور از اخبار نها‌دهای دولتی گرفته تا بانک‌ها مسدود شدند.
ایران ادعا می‌کند این اقدام را برای مبارزه با حمله‌های سایبری انجام می‌دهد، این در حالی است که بر اساس گزارش کسپرسکی، ایران یکی از آلوده‌ترین فضاهای سایبری دنیا را دارد و روشن است که اعمال محدودیت برای دسترسی به محتوای داخلی از خارج از ایران سیاستی شکست خورده است و تنها هدف کنترل اطلاعات را در پی دارد.
روند پیاده‌سازی اینترنت طبقاتی نیز رو به افزایش است. ویژگی این مدل از دسترسی اینترنت این است که شما بر اساس مشخصات هویتی خود که شامل سن، جنسیت، شغل و موارد دیگری می‌شود دسترسی متفاوتی به اینترنت دارید.
سیدجواد حسینی‌کیا، نماینده مجلس و عضو کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اعلام کرد که «در حال برداشتن فیلترینگ اینترنت برای اساتید و اعضای هیئت علمی برخی دانشگاه‌های خاص هستیم.» از طرف دیگر تلاش دولت رییسی برای ارایه اینترنت رایگان به سه دهک کم‌درآمد یارانه‌بگیران اقدام دیگری در جهت طبقه‌بندی اینترنت تحلیل می‌شود چرا که سرویس ارایه شده به این خانواده‌ها صرفا رایگان نیست، بلکه بیش از دو سوم ترافیک آن فقط امکان بازدید از سایت‌های مورد تایید مقامات ایرانی بر بستر اینترانت(شبکه ملی اطلاعات) را دارد و تنها یک سوم آن برای دسترسی به اینترنت در نظر گرفته شده است.
به این ترتیب به نظر می‌رسد دولت رییسی به اسم اینترنت رایگان و بدون فیلتر، تلاش دارد تا افکار عمومی را برای راه‌اندازی نهایی اینترنت طبقاتی آماده کند.
خبر خوش این دوره اما رد شدن اصلاحیه «اصلاح قانون تشکیلات و آیین‌نامه دادرسی دیوان عدالت اداری» است. با رد شدن این اصلاحیه، امکان شکایت از مصوبات شورای عالی فضای مجازی برای شهروندان ایرانی فراهم شد.
در ادامه جزییات و سیر تحولات حوزه سیاستگذاری اینترنت در بازه تیر و مرداد ۱۴۰۱ را مطالعه کنید.
بستن دسترسی کاربران خارج از ایران به خدمات برخی از بانک‌های ایرانی
روزنامه همشهری در روز ۱۴ تیرماه ۱۴۰۰ گزارش داد، برخی از بانک‌های ایرانی دسترسی کاربران خارجی به حساب‌هایشان را مسدود کرده‌اند. این فرایند که به «ایران‌اکسس کردن» نیز مشهور است، امکان فعالیت بانکی برای هر کسی که با آی‌پی خارجی به سایت بانک متصل شده باشد را می‌گیرد. همشهری در همین گزارش از قول یک کارشناس امنیت سایبری در ایران می‌گوید، ایران‌اکسس کردن بانک‌ها برای جلوگیری از حمله سایبری صورت می‌گیرد.
آغاز همکاری ایران و روسیه در حوزه ارتباطات و فناوری ارتباطات
خبرگزاری ایسنا روز ۳۱ تیرماه ۱۴۰۱ به نقل از عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم، از امضای اسناد همکاری بین ایران و روسیه خبر داد.
ایسنا نوشت، این همکاری‌ها در حوزه توسعه «ارتباطات و فناوری اطلاعات»است. زارع‌پور گفت: «با امضا این اسناد، زمینه برای تعمیق و توسعه هرچه بیشتر همکاری‌های بین دو کشور در حوزه ارتباطات، مخابرات، نرم‌افزار، سخت‌افزار و توسعه خدمات دیجیتال فراهم شد و از این پس شرکت‌های ایرانی حضور موثری در بازارهای روسیه خواهند داشت.»
عضو کمیته فیلترینگ: برداشتن فیلترینگ برای استادان دانشگاه
سیدجواد حسینی‌کیا، نماینده مجلس و عضو کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای در حاشیه جلسه روز یکشنبه ۲۶ تیر ۱۴۰۱ مجلس، درباره وضعیت فیلترینگ اینترنت اظهار کرد: «برخلاف برخی نگاه‌هایی که درباره فیلترینگ وجود دارد، در حال برداشتن فیلترینگ اینترنت برای اساتید و اعضای هیئت علمی برخی دانشگاه های خاص هستیم. این طرح در مقطعی کوتاه و به شکل آزمایشی اجرا می شود.»
وی افزود: «در گام بعدی، این طرح برای اساتید کل دانشگاه‌های کشور اجرا خواهد شد و اینترنت بدون فیلتر در داخل دانشگاه‌ها در دسترس اساتید قرار می گیرد.»
ثبت‌نام برای ارایه اینترنت رایگان به بخش کم‌درآمد در ایران
وزارت ارتباطات در روز ۲۱ تیرماه ۱۴۰۱ اعلام کرد سرپرستان خانواری که در سه دهک کم‌درآمد یارانه‌بگیران هستند تا پایان هفته جاری می‌توانند برای دریافت اینترنت رایگان ثبت‌نام کنند. اشاره این خبر به ۳۰ گیگابایت حجم اینترنت سالانه برای سرپرست خانوارهایی است که از لحاظ درآمدی در سه دهک کم‌درآمد جامعه ایران قرار می‌گیرند.
عیسی زارع‌پور: کاری می‌کنیم مردم نیاز حداقلی به فیلترشکن داشته باشند
عیسی زارع پور ۶ مرداد ۱۴۰۱ در حاشیه کنفرانس ظرفیت شبکه ملی اطلاعات که در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد، گفت: «الان بسیاری از گوشی‌های هموطنان ما به بدافزار آلوده هستند و راه ورود این بدافزارها هم ابزارهای دور زدن فیلترینگ و وی‌پی‌ان است.»
او افزود:«ما برنامه‌ای که در وزارت ارتباطات داریم این است که نیاز مردم به فیلترشکن را کاهش دهیم، برنامه‌ای برای این کار ترتیب داده شده که در زمان خودش اعلام می‌شود، برای اینکه مردم نیازی به فیلترشکن نداشته باشند و سرویس‌های مورد نیازشان راه‌اندازی شود که استفاده از فیلترشکن به حداقل برسد، زیرا بسیاری از ویروس‌های مردم روی گوشی‌ها، تبلت‌ها و لپ‌تاپ‌هایشان به دلیل استفاده از فیلترشکن است.»
شورای عالی فضای مجازی: مرورگر و موتور جست‌وجوی داخلی راه‌اندازی شود
در جلسه سه‌شنبه ۲۱ تیرماه شورای عالی فضای مجازی موضوع لزوم گسترش خدمات دیجیتالی دولت بررسی شد. اعضای این شورا با ذکر این نکته که پیام‌رسان‌های داخلی اخیراً مورد استقبال کاربران ایرانی قرار گرفته‌اند، خواستار راه‌اندازی مرورگرها و موتورهای جست‌وجوی داخلی شدند.
اصلاحیه دیوان عدالت اداری در مجمع تشخیص مصلحت رد شد
هیات عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام در جلسه ۱۴ تیرماه ۱۴۰۱ مصوبه مجلس درباره «اصلاح قانون تشکیلات و آیین‌نامه دادرسی دیوان عدالت اداری» را از حیث انطباق با سیاست‌های کلی نظام بررسی کرد. این ماده به دلیل مغایرت با سیاست‌های نظام رد شد.
پیش‌تر مجلس شورای اسلامی در ایران، روز ۲۹ خردادماه ۱۴۰۱ مصوبه‌ای را گذراند که براساس آن امکان شکایت از مصوبات شورای عالی فضای مجازی در دیوان عدالت اداری امکان‌پذیر نخواهد بود.
اصلاح قانون یکپارچه‌سازی داده‌ها و اطلاعات ملی در مجلس
در جلسه علنی روز ۹ مرداد ۱۴۰۱ مجلس، گزارش کمیسیون صنایع و معادن مجلس بررسی شد و نمایندگان به رفع ایرادات مطرح‌شده توسط شورای نگهبان نسبت به طرح «قانون یکپارچه‌سازی داده‌ها و اطلاعات ملی» پرداختند.
براساس این قانون داده‌ها و اطلاعات ملی، جزء اموال عمومی محسوب می‌شوند و اداره آن در اختیار دولت است.
فیلترینگ توییچ در ایران
در روز سیزدهم تیرماه سایت زومیت گزارش داد که از چند روز پیش، دسترسی به توییچ، پرمخاطب‌ترین سرویس استریم بازی دنیا مسدود شده است. این سایت که اخبار فناوری در ایران را پوشش می‌دهد، تاکید کرده بود که، بنا به گزارش کاربران، دسترسی به این سایت بدون فیلترشکن امکان‌پذیر نیست.
فیلتر سایت توییچ پیش از این نیز سابقه داشته است. توییچ در زمستان سال ۱۴۰۰ نیز برای مدتی از دسترس خارج شده بود. گزارشگر زومیت گفته، پیگیری‌هایش از مراجع مرتبط با فیلترینگ اینترنت در ایران بی‌نتیجه مانده است.
رفع فیلتر موتور جست‌وجوی روسی «یاندکس»
رفع فیلتر یاندکس، موتور جست‌وجوی روس موضوعی بود که رسانه‌های فناوری در ایران روز دوم مرداد ۱۴۰۱ از آن خبر دادند. سایت همشهری آنلاین در همین باره گزارش کوتاهی نوشته و این رفع فیلتر را به همکاری‌های ایران و روسیه در زمینه سایبری و آخرین جلسه شورای عالی فضای مجازی مرتبط می‌داند.
موتور جستجوی یاندکس به محض رفع فیلتر شدن مانند گوگل و سایر موتورهای جستجو به صورت پیش فرض به حالت safe Search منتقل شد.
کسپرسکی: یک سوم گوشی‌های ایرانی آلوده هستند
روزنامه همشهری در روز یکم مرداد ۱۴۰۱ بخش‌های مربوط به ایران در گزارش سه‌ماهه اول ۲۰۲۲ شرکت کسپرسکی در حوزه امنیت سایبری را به طور خلاصه منتشر کرده است.
این گزارش نشان می‌دهد که، که ۳۵ و ۲۵ صدم درصد از گوشی‌های داخل ایران (یک گوشی از هر سه گوشی) به بدافزارهای مختلف آلوده است. این روزنامه می‌گوید که، بخشی از این نرم‌افزارهای آلوده فیلترشکن‌هایی هستند که به دلیل تحریم‌های فناوری و فیلترینگ در ایران، کاربران ناچار به استفاده از آن هستند.
گرانی و قاچاق؛ نتیجه محدودیت در واردات اقلام الکترونیکی
محمدرضا فرجی تهرانی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران، روز یکم مرداد ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا از محدودیت در بازار فناوری خبر داد و گفت: «وزارت صمت در زمینه ثبت سفارش اقلام حوزه فناوری محدودیت جدیدی را اعمال کرده و واردکنندگان از این پس باید نصف سال‌های گذشته اقلامی مانند لپ‌تاپ، تبلت و پرینتر وارد کنند.»
به گفته او محدودیت در واردات این اقلام با توجه به بالا بودن نیاز بازار به گرانی و قاچاق دستگاه‌های الکترونیکی در ایران منجر خواهد شد.
نامه ساترا به صدا و سیما: اعمال محدودیت بر پلتفرم‌های آنلاین پخش ویدیو
روز ۲۶ تیرماه ۱۴۰۱ خبرگزاری ایسنا درباره نامه ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی) به رییس صداوسیما ویدیویی منتشر کرد که در آن بر فیلتر کردن پلتفرم‌ها، خدمات ندادن دیتاسنترها، لغو نشان ای‌نماد، عدم همکاری برای تبلیغات و همچنین اتمام حجت و مهلت یک هفته‌ای برای تمکین از قوانین این سازمان، بخشی از اقداماتی است که ساترا در دستور کار خود قرار داده است.
سیاست صدا و سیما سازی پلتفرم‌های آنلاین پخش فیلم در ایران موضوعی است که مدتی است به درگیری میان این پلتفرم‌ها و صدا و سیما منجر شده و کار به موافقت و مخالفت نمایندگان مجلس نیز کشیده شده است. در یک سوی این بحث و جدل‌ها حاکمیت قرار دارد که سیاست یکسان‌سازی همه محتواهای صوتی و تصویری را دنبال می‌کند؛ سیاستی که از طریق مطیع کردن پلتفرم‌های VOD (پخش ویدیوی آنلاین) تا محتوای اینترنت کودک و… نیز گسترده شده است.
رییس مرکز ملی فضای مجازی: خلا توسعه امنیتی، باعث جذب متخصص ایرانی شده است
ابوالحسن فیروزآبادی، رییس مرکز ملی فضای مجازی ۶ مرداد ۱۴۰۱ در پنجمین کنفرانس ظرفیت امنیت شبکه ملی اطلاعات گفت: «لطمات سایبری در کشورهای توسعه‌یافته چیزی حدود۱۰۰ میلیارد دلار در سال است و این خلا توسعه امنیتی در جهان سبب شده که کشورهای توسعه‌یافته اقدام به جذب نیروهای متخصص دیگر کشورها از جمله کشور ایران کنند.»
به گفته وی، خلا توسعه امنیتی موجب جذب نیروهای متخصص ایرانی شده است.
گزارش رگولاتوری: بررسی ضریب نفوذ اینترنت ثابت و همراه در ایران
روز هشتم مرداد ۱۴۰۱ خبرگزاری ایسنا با استناد به آمار سازمان تنظیم مقررات ایران (رگولاتوری) گزارش داد، خطوط فعال تلفن همراه تا پایان سه ماهه اول سال ۱۴۰۱، به بیش از ۱۴۱ میلیون عدد رسیده که ضریب نفوذ را به ۱۶۷ درصد می‌رساند.
براساس همین آمار، ضریب نفوذ تلفن ثابت در کشور به ۳۴.۶۴ درصد رسیده و بیش از ۳۸ میلیون خط منصوبه را شامل می‌شود که بالغ بر ۳۷ میلیون از این خطوط منصوبه، مربوط به شرکت مخابرات است.
اختلال ارتباطات تلفن همراه در ایران
سایت زومیت در خبری نوشت، بعدازظهر شنبه ۸ مرداد اتصال برخی از مشترکان همراه‌اول با اختلال مواجه شد.همراه‌اول قطع‌شدن فیبر نوری استان خراسان رضوی را عامل این اختلال اعلام کرد و بعدتر گفت که این اختلال برطرف شده است.
اختلال کل اینترنت ثابت ایران
سایت زومیت روز ۳ مرداد ۱۴۰۱ خبر داد، اینترنت ثابت کل کشور از ساعت حدود هشت و سی دقیقه بامداد تا ظهر قطع بوده است. در پی این قطعی، کاربران ایرانی فقط می‌توانستند به سایت‌هایی دسترسی داشته باشند که در داخل کشور میزبانی می‌شوند. این سایت نوشت، گفته می‌شود این اختلال در اینترنت به دلیل قطعی برق در شرکت ارتباطات زیرساخت است.
شرکت مخابرات تهران نیز در همین باره بیانیه‌ای صادر کرد و ادعا کرد، «این قطعی ارتباطی به شرکت مخابرات ایران ندارد.»
در واکنش به این اتفاق،یک روز بعد، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات به همین دلیل از مردم عذرخواهی کرد.