در این گزارش نگاهی داریم به کارکرد پلیس فضای مجازی ایران، فتا، و نهادهای مختلف امنیتی و قضائی در محدودیت و کنترل بر فضای مجازی در ایران در سه ماه آخر سال ۲۰۲۱.
در این سه ماه نمونه های مختلفی از بازداشت خبرنگاران در رابطه با نشر گزارش و ویدئو در فضای مجازی و یا مسدود کردن صفحه های شبکه‌های اجتماعی فعالین مدنی گزارش شده است.
در این دوره همچنین شاهد گزارشهای متعددی در رابطه با تولید و انتشار محتوای «غیراخلاقی» مانند ویدئو های آموزش رقص و مدلینگ بودیم که منجر به بازداشت تعدادی از شهروند های ایرانی شد.
پلیس فتا همچنین به برخورد با وب سایت‌های شرط بندی و قمار پرداخته و شماری از گردانندگان این سایتها شناسایی و دستگیر شدند.
بازداشت خبرنگاران و فعالین
در این ۳ ماه بدور از هیاهوی خبری پلیس فتا و مقامات قضایی جمهوری اسلامی ایران در نقاط مختلف کشور دست به بازداشت برخی از خبرنگاران و فعالین محلی زده‌اند:
آبان
۱۵ آبان و در پی شکایت مدیرعامل و رییس حراست یکی از کارخانه‌های بزرگ استان مرکزی در اراک، در خصوص انتشار مطالبی «خلاف واقع و متشنج کردن فضای کارگری کارخانه» با ارسال پیام‌های اعتراضی در فضای مجازی توسط فردی ناشناس، بررسی موضوع در دستور کار پلیس فتا قرار گرفت. رئيس پليس فتا استان مرکزی با اشاره به «فضاسازی» برای گسترش اعتراضات كارگران اين كارخانه از سوی مديران اين گروه، گفت «در بررسی‌های تخصصی صورت گرفته مشخص شد كه اين افراد، افرادی از معاندين را برای بهره‌برداری سوء از اعتراضات بیان‌شده در اين گروه اضافه کرده بودند.»
در همین روز سایت خبری «کوردپا» که اخبار مناطق کُردنشین ایران را پوشش می‌دهد از احضار و تهدید مسئولان چهار کانال تلگرامی توسط اداره اطلاعات شهرستان بانه خبر داد که در روزهای گذشته خبر کشته شدن «محمد خدایی کانی سیف» را منتشر کرده‌اند. بنا بر گزارش‌ها، آقای خدایی کانی سیف، ۱۳ آبان در حین کولبری بر اثر شلیک مستقیم نیروهای نظامی در مرز بانه جان باخته است.
یک منبع آگاه در گفت‌وگو با کوردپا، اسامی این کانال‌های تلگرامی را «بانه‌نیوز»، «بانه ٢٤»، «مجالس ترحیم بانه» و «بانه رووداو» عنوان کرد.
۲۲ آبان نادر صادقیان، فعال مدنی ترک آذربایجانی که پیشتر به ۴ ماه زندان محکوم شده بود در دادگاه کیفری تبریز به اتهام «تحریک و دعوت مردم به اعمال خشونت‌آمیز از طریق سامانه‌های مخابراتی در فضای مجازی» به پرداخت ۶ میلیون تومان جزای نقدی محکوم شد.
۲۳ آبان شاهین برزگر، شهروند ساکن تبریز، در دادگاه کیفری تبریز به اتهام «تحریک و دعوت مردم به اعمال خشونت‌آمیز از طریق سامانه‌های مخابراتی در فضای مجازی» به ۹۱ روز حبس تعزیری با احتساب ایام بازداشتی و پرداخت ۴۰ میلیون تومان جزای نقدی محکوم شد.
در همین روز رحیم ارجمندی، شهروند اهل یاسوج، توسط شعبه اول دادگاه انقلاب این شهر به ۲۳ ماه حبس محکوم شد. بر اساس حکم صادره ۱۰ ما از مجازات حبس وی به مدت سه سال به حالت تعلیق درآمده است. در حکم وی آمده است که این محکومیت «در پی اتهام توهین به بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری و تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی از طریق تشویش اذهان عمومی و ارسال مطالب در فضای مجازی» صادر شده است.
۲۴ آبان، غلام حسین (سینا) قلندری خبرنگار اهل کوهدشت به دلیل انتشار خبر قتل مبینا سوری، نوجوان ۱۴ ساله با انگیزه ناموسی، در کانال رادیو تلگرامی لرستان که مدیریت آن نیز بر عهده خود اوست، توسط دادگاه کیفری این شهرستان به ۲۷ ماه حبس و دو سال محرومیت از شغل خبرنگاری محکوم شد. از این میزان، با استناد به ماده ۱۳۴، مجازات اشد یعنی ۱۳ ماه و ۱۶ روز حبس قابل اجرا خواهد بود.
آذر
۱۱ آذرماه خبرگزاری هرانا گزارش داده که در روز چهارشنبه ۷ مهرماه ۱۴۰۰، ابوالفضل پورحسینقلی، شهروند اهل کلیبر واقع در استان آذربایجان شرقی توسط نیروهای امنیتی در محل کار خود بازداشت و به مکان نامعلومی منتقل شد. همچنین آرش شادمند، شهروند اهل تبریز روز پنج‌شنبه ۸ مهرماه توسط نیروهای امنیتی در منزل خود بازداشت شد.
بازداشت این شهروندان در خصوص یک کانال خبری تلگرامی صورت گرفته است. یک منبع مطلع در خصوص بازداشت این شهروندان به هرانا گفته: «گفته می‌شود که بازداشت پس از انتشار خبر تجاوز به پنج دانش‌آموز در اهر صورت گرفته است. پیشتر هم امام جمعه شهرستان کلیبر در خطبه‌های نماز جمعه، به بهانه توهین به مقدسات خواستار برخورد نیروهای امنیتی با گردانندگان این کانال تلگرامی شده بود.»
سپس اعلام شد که دادستانی استان مازندران، روز ۲۰ آذر حکم به توقف فعالیت صفحه شخصی اینستاگرام علی رمضانی پاجی، فعال محیط‌زیستی مازندرانی داده است. دکتر رمضانی پاجی، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ است که در سال‌های اخیر نسبت به تخریب جنگل، منابع آبی و خاک استان مازندران، در صفحه شخصی خود در اینستاگرام فعالیت کرده است. عمده فعالیت‌های اطلاع‌رسانی او طی یک سال اخیر نیز مربوط به ساخت سدی جدید در منطقه سوادکوه مازندران، برای انتقال آب مازندران به استان سمنان بود که مورد اعتراض او و سایر فعالان محیط‌زیست در ایران قرار گرفته است.
در همین روز و در خبری دیگر رسانه‌ها اعلام کردند که مهتاب قلی‌زاده، خبرنگار منتقد به ممنوعیت ورود زنان به استادیوم فوتبال با اتهاماتی چون «تبلیغ علیه نظام» و «تشویق به فساد از طریق تلاش برای ورود به ورزشگاه» مواجه شده است. از دیگر اتهامات این خبرنگار «تبانی علیه امنیت ملی» عنوان شده و به طور مشخص به «تلاش او برای ورود به ورزشگاه در بازی تیم ملی ایران و سوریه در جریان رقابت های مقدماتی جام جهانی» اشاره شده است. در جریان این بازی، زنانی که موفق به خرید بلیط ورزشگاه شده بودند، نتوانستند به ورزشگاه وارد شوند و مسابقه را تماشا کنند.
خانم قلی‌زاده که در روز این بازی به منظور تهیه گزارش به ورزشگاه آزادی رفته بود در پی جلوگیری از ورود زنان به این مجموعه برای تماشای بازی، ویدیوهایی از زنانی که پشت در مانده بودند را در توییتر و اینستاگرام منتشر و بعدتر چندین ویدیوی انتقادی درباره تبعیض علیه زنان در ایران از جمله ممنوعیت ورود به ورزشگاه منتشر کرد.
نشر محتوای مستهجن در فضای مجازی
در این سه ماه باز هم شاهد این بودیم که با مطرح کردن جرایمی چون نشر «محتوای مستهجن» تعدادی از کاربران مورد پیگرد قرار گرفتند.
مهر
۲۸ مهرماه در استان یزد، فردی که در قالب صفحه اینستاگرامی اقدام به گرفتن کلیپ آموزش انواع رقص از خود و انتشار آن در فضای مجازی کرده بود شناسایی و دستگیر شد. به گفته پلیس فتای این استان مالک این صفحه علاوه بر انتشار محتواهای مربوط به رقص، قصد برگزاری کلاس رقص داشت.
رئیس پلیس فتای این استان که برای اشاره به کلیپ رقص از اصطلاح «محتوای مستهجن» استفاده کرده است اعلام کرد که بر اساس ماده ۱۴ قانون جرائم رایانه‌ای هركس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده، محتویات مستهجنی از این دست را منتشر، توزیع یا معامله كند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری كند، به حبس از نودویک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محكوم خواهد شد.
۲۹ مهر رئیس پلیس فتای استان یزد از تشکیل پرنده برای ادمین یک گروه واتساپی که به گفته او اقدام به انتشار «فیلم و تصاویر غیراخلاقی» می‌کرد، خبر داد.
آبان
۱۵ آبان کامبیزرستم‌نیا، فرمانده انتظامی مریوان، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا تعداد افراد بازداشت‌شده در ارتباط با صفحات اینستاگرامی «کِراش‌یابی» را ۹ نفر و اتهام آنها را «اقدام به نشر فساد اخلاقی در فضای مجازی» عنوان کرد.
در همین روز، رئیس پلیس فتای استان آذربایجان شرقی، از بازداشت یک شهروند در تبریز به دلیل آنچه که انتشار «فیلم هنجارشکنی به بهانه شادی و بی‌نظمی» خوانده است خبرداد.
آذر
۱۶ آذر پلیس فتای استان گیلان خبر از دستگیری و بازجویی فردی در شبکه اجتماعی اینستاگرام به اتهام «انتشار تصاویر و فیلم‌های هنجارشکن از خود» داد.
۲۱ آذر روز پرکار و پر خبری در حوزه برخورد پلیسی با کاربران فضای مجازی بود. ابتدا و در پی انتشار تصاویری از عکاسی مدلینگ در یکی از اماکن تاریخی قزوین در فضای مجازی و اینستاگرام و به سبب آنچه «ورود غیرقانونی، تهیه و انتشار تصاویر خلاف شرع و مبتذل در محوطه برخی از اماکن تاریخی قزوین که موجب جریحه‌دار شدن افکار عمومی شده است» عنوان شده، پس از تشکیل پرونده در دادسرای قزوین، دستورات قضایی لازم در خصوص شناسایی و احضار عکاس، منتشر کننده تصاویر در فضای مجازی، پیمانکار، نگهبانان این اماکن و سایر مسببان احتمالی صادر شده و به گفته روزنامه‌های محلی تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.
در سوی دیگر ایران و در شهرستان ملایر در استان همدان نیز در این روز فردی به اتهام راه اندازی گروه تلگرامی دوست‌یابی بازداشت و گوشی همراه وی توقیف شده است. این گروه تلگرامی که ۱۳ هزار نفر عضو داشته است به زعم رئیس پلیس فتای استان همدان «غیر متعارف» تشخیص داده شده و پرونده آن برای بررسی بیشتر به مراجع قضایی فرستاده شد.
قمار، شرط بندی و فالگیری در فضای مجازی
پلیس فتا و مراجع قضایی همچنان با تبلیغ و یا گرداندن سایت قمار و شرط‌بندی به شدت برخورد می کند. همچنین در این سه ماه چند نفر در رابطه با رمالی و فالگیری بازداشت شدند.
مهر
۲۴ مهر رئیس پلیس فتا استان خوزستان از شناسایی و دستگیری گرداننده کانال تلگرامی که اقدام به تبلیغ سایت قمار و شرط‌بندی در فضای مجازی می‌کرد، خبر داد
۲۷ مهر سرپرست پلیس فتا استان کهگیلویه و بویراحمد اعلام کرد صفحه‌ی مجرمانه‌ای در شبکه اجتماعی اینستاگرام موردشناسایی قرار گرفته که گرداننده آن اقدام به رمالی و فالگیری می‌کرد.
آبان
۱۵ آبان رئیس پلیس فتای تهران اظهار داشت که افسران سایبری این ارگان اقدام به شناسایی و بازداشت یک تیم ۷ نفره از گردانندگان ۱۳ صفحه اینستاگرامی کرده‌اند. اتهام ادمین‌های این صفحات که در مجموع دو میلیون نفر دنبال کننده دارند، دعوت کاربران به سایت‌های قمار و شرط‌بندی عنوان شده است.
در خوزستان نیز پلیس فتای این استان خبر از شناسایی و احضار دختر جوانی که در شبکه اجتماعی اینستاگرام به گفته آنها خود را فالگیر و دعانویس معرفی می‌کرده، داد.
آذر
۱۳ آذر، در تهران و در روزهای منتهی به دربی پایتخت یک سایت شرط‌بندی که ویژه شهرآورد راه‌اندازی شده بود، شناسایی و گردانندگان آن در یکی از مناطق شرقی تهران بزرگ دستگیر و به همراه تجهیزات الکترونیک به پلیس فتا منتقل شد. در این خبر اشاره‌ای به تعداد و نام این افراد نشده است.
۲۹ آذر در شهرستان اردبیل گرداننده یک وبسایت به اتهام آنچه ایجاد بستری جهت قمار آنلاين عنوان شده است به همراه تمام تجهیزات فنی اعم از کامپیوتر شخصی و تلفن همراه دستگیر و در اختیار مراجع قضایی گذاشته شد.