سه ماهه آخر سال ۲۰۲۰، ماههای پرکاری برای پلیس سایبری ایران بوده است. علاوه بر دستگیریهای متعدد شهروندان به دلیل آنچه اعمال «خلاف عفت و شئونات اسلامی» خوانده می‌شود، گزارش نهادهای حقوق بشری حاکی از آن است که اظهارنظر در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از افراد را با اتهامات سیاسی مواجه کرده و در برخی موارد منجر به صدور احکام سنگین زندان شده است. سرکوب آزادی بیان و فعالیت در فضای مجازی تا حدی است که افراد تنها به دلیل عضویت در کانال‌های تلگرامی یا تشکیل یک گروه در فضای«سیگنال» به اجتماع و تبانی علیه نظام متهم شده‌اند.
از طرف دیگر رصد مداوم صفحات شهروندان در شبکه‌های اجتماعی و کنترل سبک زندگی آنان، مساله‌ای است که به کرات در گزارش‌های پلیس سایبری دیده می‌شود. پلیس فتا افراد را به دلیل مدلینگ، تصاویر بی‌حجاب و به طور کلی نشان دادن سبک متفاوت زندگی‌شان دستگیر می‌کند و با خبری کردن آنها در وبسایت خود به جامعه نیز هشدار میدهد که نمایش عمومی زندگی‌شان، اگر منطبق بر ارزشها و عرفهای اجباری نباشد، جرم تلقی می‌شود.
در این مدت همچنین، اعدام روح‌الله زم، مدیر کانال خبری آمدنیوز، بسیاری از نهادهای مدافع حقوق بشر را در شوک فرو برد. روح الله زم اگرچه در دادگاه به اعدام محکوم شده بود و دیوان عالی کشور نیز این حکم را تایید کرده بود، اما اعدام شتاب‌زده او که بدون طی تشریفات قانونی انجام شد، اعتراضات زیادی را برانگیخت.
در این گزارش به سرکوب و تهدید آزادی بیان در فضای مجازی در سه ماهه آخر سال ۲۰۲۰ می‌پردازیم. این گزارش بر اساس اخبار منتشر شده در صفحه رسمی پلیس فتا، خبرگزاریهای داخلی و خارجی و برخی از نهادهای حقوق بشری نوشته شده و ممکن است همه اتفاقات این سه ماه را در بر نگیرد.
اتهامات سیاسی و امنیتی
۱۰ مهر، پنج مدیر رسانه‌ای با شکایت شهردار برکنار شده شهرستان سقز در کردستان، به دادگستری این شهرستان احضار شدند. بر اساس این گزارش مدیران کانال‌های تلگرامی «سقز رووداو»، «واکاوی»، «ساکاپرس» و «پرسمان» جهت تفهیم اتهام «نشر اکاذیب» به دادگاه فراخوانده شدند.
۱۲ مهر، خبرگزاری هرانا گزارش داد، خدیجه مهدی‌پور شهروند ساکن ایلام توسط نیروهای امنیتی بازداشت و به بند زنان زندان این شهر منتقل شد است. طبق این گزارش، این شهروند به دلیل «فعالیت در فضای مجازی در حمایت از جنبش کارگری و تبلیغ علیه نظام»، توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد.
۱۶ مهر، خبرگزاری هرانا از صدور حکم ۳۸ سال زندان برای پیمان فرهنگیان، شاعر و فعال کارگری ساکن بندر کیاشهر خبر داد. ده سال از محکومیت او به اتهام «راه‌اندازی جمعیتی بیش از دو نفر به قصد بر هم زدن امنیت کشور»، در شبکه اجتماعی سیگنال بوده است.
در ۲۳ مهر، رئیس پلیس فتا استان اردبیل از دستگیری افرادی که اقدام به «نشر اکاذیب» علیه مقامات قضایی استان می‌کردند، خبر داد. او گفت که در این پرونده دو متهم دستگیر و برای تکمیل پرونده، تحویل مراجع قضایی شدند.
۲۸ مهر، ماموران امنیتی با مراجعه به منزل نفیسه ملکی‌جو، دانشجوی رشته هنر و معماری دانشگاه تهران مرکز پس از تفتیش و ضبط لوازم شخصی او، وی را به دادسرا احضار کردند. ماموران علت این کار را اظهارات وی در فضای مجازی عنوان کردند.
همچنین طبق گزارش‌های منتشر شده، دست‌کم سه تن از فعالان اینستاگرامی که از جامعه دگرباشان جنسی یا ترنسجندرها هستند، در مهرماه ۹۹ از سوی نیروهای امنیتی بازداشت شدند؛ «میثم ولی پور، میثم دهقانی و علیرضا اسدی» افرادی هستند که گمان می‌رود به دلیل انتشار محتوای عمدتا طنزآمیز در اینستاگرام، دستگیر شده باشند.
۴ آبان، بیژن رضایی، از فعالان فضای مجازی توسط نیروهای وزارت اطلاعات در شیراز بازداشت و به بازداشتگاه اداره اطلاعات شیراز (پلاک ۱۰۰) منتقل شد. یکی از مصادیق اتهامات او، فعالیت‌هایش در فضای مجازی از جمله اعتراض به اعدام نوید افکاری، عنوان شده است.
به گزارش هرانا در ۷ آبان ماه، هما جوادی، پرستار ساکن تهران به دلیل فعالیت در یک گروه تلگرامی توسط نیروهای امنیتی در تهران بازداشت و به دادسرای اوین منتقل شد. او در شعبه ۲ دادسرای اوین از بابت اهانت به پیامبر اسلام و ارتباط با یکی از گروه‌های مخالف نظام مورد تفهیم اتهام قرار گرفت و نهایتا با صدور قرار وثیقه ۷۰۰ میلیون تومانی به بند زنان زندان اوین منتقل شد.
۵ آذر، سرهنگ حسین صادقی، رئیس پلیس فتا استان سمنان اعلام کرد که فرد ناشر اکاذیب در شبکه‌های اجتماعی شناسایی و تحویل مقامات قضایی شده است. او گفت: «تیم رصد و پایش پلیس فتا کانالی را در شبکه‌اجتماعی تلگرام شناسایی کردند که مبادرت به انتشار مطالب توهین‌آمیز به مسئولین دولتی و تشویش اذهان عمومی می‌کرد.»
۲۲ آذر، روح‌الله زم، مدیر کانال خبری آمدنیوز پس از حدود یکسال بازداشت انفرادی، اعدام شد. دادسرای عمومی و انقلاب تهران اعلام کرد حکم روح‌الله زم، موسس و گرداننده رسانه آمدنیوز در سحرگاه ۲۲ آدزماه ۱۳۹۹ به اجرا گذاشته شد و او به دار آویخته شد. سخنگوی قوه قضائیه روز سه‌شنبه ۱۸ آذر اعلام کرده بود که حکم اعدام روح‌الله زم، مدیر کانال تلگرامی «آمدنیوز»، توسط دیوان عالی کشور تایید شده است.
پیش‌تر شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب اسلامی به ریاست قاضی ابوالقاسم صلواتی، در ۱۳ مورد اتهام‌های مدیر کانال تلگرامی «آمدنیوز» را مصداق «فساد فی‌الارض» دانسته و او را به اعدام محکوم کرده بود.
۲ دی، فرمانده انتظامی رامیان از بازداشت یک شهروند در این شهرستان به دلیل آنچه «توهین به مقدسات» خوانده است خبر داد. به گفته وی بازداشت این شهروند در خصوص مطالب منتشر شده توسط او در فضای مجازی صورت گرفته است.
اتهام: ترویج بیبند و باری و فساد
۱۲ مهر، رئیس پلیس فتا استان مازندران اعلام کرد که صاحب صفحه‌ای با ۲۵ هزار دنبال‌کننده که اقدام به انتشار تصاوير «مستهجن و تبلیغات تاتو، شیطان‌پرستی و اغفال نمودن جوانان» می‌کرد، شناسایی و دستگیر شد.
۲۷ مهر رئیس پلیس فتا استان آذربایجان‌غربی از شناسایی فردی خبر داد که تصاویری از دختران با« پوشش‌های نامتعارف» در فضای مجازی منتشر می‌کرد. به گفته او، این فرد از دختران جوان برای مدلینگ در فضای مجازی استفاده می‌کرد.
در ۲۹ مهر رئیس پلیس فتا استان اردبیل مجددا اعلام کرد که عامل تبلیغ و فروش تجهیزات رسیور در فضای مجازی دستگیر شده است.
۴ آبان، یکسال پس از انتشار ویدیویی خبرساز در سایت «آپارات» که در آن از کودکان درباره نحوه تولدشان سوال می‌شد، مدیر این سایت و تهیه‌کنندگان ویدیو در دادگاه انقلاب هر یک به دست کم ده سال زندان محکوم شدند. گفته می‌شود هفت متهم دیگر که از تهیه‌کنندگان گزارش ژلوفن تی‌وی هستند هم هر کدام به ۱۱ سال زندان به اتهام «تشویق به فساد» و انتشار «محتوای مبتذل» محکوم شده‌اند که در صورت قطعی شدن حکم ده‌سال آن قابل اجرا خواهد بود. سایت «آی‌تی ایران» در پی این محکومیت اعلام کرد که این حکم می‌تواند کسب و کار شبکه‌های اجتماعی را با خطر جدی مواجه کند. نکته اما اینجاست که محبوبیت نسبی وبسایت آپارات در میان کاربران داخل ایران معلول فیلترینگ گسترده پلتفرم‌های جهانی به اشتراک گذاری ویدئو و از جمله معروف‌ترین آنها «یوتیوب» است. این مهم بار دیگر نشان میدهد که دستگاه قضا در جمهوری اسلامی ایران نه تنها هیچ گونه محتوای «غیری» حتی در فضای به شدت محدود پلتفرم‌های داخلی را تحمل نمی‌کند، بلکه با به کارگیری توامان فیلترینگ و سانسور عرصه را بیش از پیش بر فعالان رسانه‌ای تنگ کرده است.
۱۰ آبان رئیس پلیس فتا استان مازندران از شناسایی و دستگیری مدیر تعدادی کانال دوست‌یابی و ازدواج موقت در فضای مجازی خبر داد و گفت که در این راستا پرونده اولیه با هماهنگی مقام قضائی تشکیل شده است.
۱۹ آبان، رئیس پلیس فتا استان مازندران از شناسایی و دستگیری مدیر صفحه‌ای که اقدام به «قبح‌‌زدایی، انتشار تصاویر مبتذل و ترویج سبک زندگی غربی» در فضای مجازی مازندران می‌کرد؛ توسط کارآگاهان پلیس فتا آمل خبر داد. او گفت این صفحه با ۸۵ هزار دنبال‌کننده در سطح استان فعال بوده و با تبلیغات مدلینگ با تصاویر نامناسب، سعی در اغفال نمودن جوانان داشته است.
۱۹ آبان، سرهنگ پاشایی معاون اجتماعی پلیس فتا ناجا اعلام کرد: «افرادی که به عنوان سرشاخه اصلی تشویق‌کننده و ترغیب‌کننده اجرای چالش‌های غیراخلاقی در فضای مجازی بودند شناسایی و ضمن دستگیری به مراجع قضایی معرفی شدند.» او گفت: «هرگونه تشویق، ترغیب و راه‌اندازی کانال با موضوع اجراء چالش‌های مغایر با اخلاق، عفت عمومی و شئونات عام رفتاری و هنجارهای جامعه جرم است و پلیس فتا با دعوت‌کنندگان به این‌گونه اعمال برابر قانون برخورد خواهد کرد.»
۲۴ آبان، رئیس پلیس فتا استان زنجان از شناسایی و دستگیری صاحب یک آتلیه عکاسی به دلیل انتشار تصاویر خصوصی زوج‌های جوان به‌عنوان تبلیغات آتلیه در شبکه اجتماعی اینستاگرام خبر داد.
۲۵ آبان، رئیس پلیس فتا استان مازندران اعلام کرد که طی رصدهای انجام شده ۸۴ صفحه و نشانگاه متعلق به اراذل و اوباش و حامیان آنها توسط پلیس فتا شناسایی شدند و جهت سیر مراحل قانونی به پلیس اطلاعات و امنیت عمومی مازندران معرفی شدند.
۸ آذر، رئیس پلیس فتا استان گلستان از دستگیری گرداننده صفحه‌ای در یکی از شبکه‌های اجتماعی خبر داد که اقدام به انتشار تصاویر غیراخلاقی و ترویج بی‌بندوباری در فضای مجازی می‌کرد.
۲۰ آذر، رییس پلیس امنیت عمومی استان کرمانشاه از بازداشت زنی خبر داد که به عنوان مدل در «تکیه معاون‌الملک» برای ساخت یک کلیپ مقابل دوربین قرار گرفته بود. حسین حیدری، رئیس پلیس امنیت عمومی استان کرمانشاه، گفت:« پس از انتشار تصاویر و کلیپ ضبط شده در محوطه تکیه معاون‌الملک کرمانشاه، محتوای این کلیپ «هنجارشکنانه و غیراخلاقی» تشخیص داده شد و عوامل دخیل در ساخت آن شناسایی و دستگیر شدند.»
در ۲۰ آذر یک مورد دیگر دستگیری توسط پلیس فتا در گیلان اتفاق افتاد. سرهنگ امیرحسین نقی‌مهر، جانشین پلیس فتا گیلان اظهار داشت: گرداننده کانال تلگرامی تحت عنوان همسریاب مورد شناسایی قرار گرفته و دستگیر شده است.
۲۱ آذر، سحرتبر، از اینفلوئنسرهای اینستاگرامی از صدور حکم ۱۰ سال زندان برای خود خبر داد. فاطمه خویشوند، معروف به سحر تبر، مهر ۱۳۹۸ در پرونده‌ای به نام «شاخ‌های اینستاگرام» از سوی دادگاه انقلاب، که مجری رسیدگی به اتهامات امنیتی است، بازداشت و پس از مدتی وادار به اعتراف تلویزیونی شد. وی به «معاونت در فساد فی‌الارض» و «تشویق به فساد» از طریق تشویق جوانان به اباحه‌گری، «توهین به مقدسات» از طریق توهین به حجاب، و «تحصیل مال نامشروع» متهم شده است. او که در هنگام بازداشت زیر۱۸ سال سن داشت، با انتشار عکس‌هایی متفاوت از خود در فضای مجازی، که در بیشتر موارد گریم داشته یا دستکاری کامپیوتری شده‌اند، معروف شد.
۲۳ آذر، یک زن جوان به دلیل انتشار تصاویر «منافی عفت» در اینستاگرام در نزدیکی تهران دستگیر شد. سرهنگ داود معظمی گودرزی، رئیس پلیس فتا تهران بزرگ در تشریح این خبر اظهار داشت: با بررسی صفحه‌ای با بیش از ۷ هزار دنبال‌کننده که اقدام به انتشار تصاویر «مستهجن و فیلم‌های غیر اخلاقی» می‌کرد، یک خانم جوان به عنوان دارنده این صفحه شناسایی شد و با هماهنگی مقام‌های قضایی در منزل شخصی‌اش در حاشیه تهران دستگیر شد.
۲۵ آذر، رئیس پلیس فتا استان کرمانشاه از شناسایی و دستگیری شخصی که با راه‌اندازی صفحه در شبکه اجتماعی اینستاگرام اقدام به انتشار محتوا و انجام رفتار منافی عفت در لایو اینستاگرام می‌کرد، خبر داد.
۳۰ آذر، رئیس پلیس فتا کهگیلویه و بویراحمد از شناسایی و دستگیری افرادی که به جرم کلاهبرداری تحت عنوان همسریابی در شبکه اجتماعی اینستاگرام اقدام به انتشار مطالب و تصاویر مستهجن می‌کردند، خبر داد.
رئیس پلیس فتا استان خراسان شمالی هم از دستگیری گرداننده صفحه اینستاگرامی غیراخلاقی در شهرستان بجنورد خبر داد.
۸ دی، رئیس پلیس فتا استان مازندران از شناسایی عوامل ۲۰۹صفحه از ترویج‌دهندگان فساد در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ، توسط کارآگاهان پلیس فتا استان خبر داد.
۹ دی، رئیس پلیس فتا استان آذربایجان شرقی از شناسایی مجرم سایبری خبر داد که با ایجاد صفحه اینستاگرامی و با انتشار عکس‌های غیرمتعارف اقدام به تبلیغ و رواج بی بند و باری و فساد در جامعه می‌کرد.
قمار و شرط‌بندی
۹ آذر، رئیس پلیس فتا پایتخت از شناسایی مدیر یک سایت که در زمینه شرط‌بندی آنلاین فعالیت می‌کرد، خبر داد. سرهنگ داود معظمی گودرزی، رئیس پلیس فتا تهران بزرگ اظهار داشت: «طی رصد و پایش فضای مجازی توسط کارشناسان این پلیس، یک سایت شرط‌بندی که مدیر آن اقدام به انجام اعمال خلاف قانون و سوء استفاده از حساب بانکی دیگران می‌کرد شناسایی شد و رسیدگی به این موضوع در دستور کار پلیس قرار گرفت.»
۱۸ آذر رئیس پلیس فتا اعلام کرد فردی که در صفحه اینستاگرام خود اقدام به تبلیغ سایت‌های شرط بندی می‌کرد، دستگیر شده است. او گفت: « گرداننده صفحه مذکور جهت گمراه کردن پلیس و با این خیال که ردپایی از خود برجا نمی گذارد با سوءاستفاده از هویت شخص دیگری اقدام به راه اندازی این صفحه و تبلیغات سایت های شرط بندی می کرد که با هوشیاری پلیس و طی هماهنگی با مقام قضایی در منزلش دستگیر و به پلیس فتا منتقل شد.»
۲۹ آذر، رئیس پلیس فتا استان خراسان شمالی از دستگیری 2 متهمی که اقدام به تبلیغ سایت‌های شرط‌بندی در شبکه‌های اجتماعی می‌کردند خبر داد.
۳ دی، رئیس پلیس فتا استان مازندران اعلام کرد: «فردی که با راه اندازی سایت‌های شرط‌بندی و تبلیغ آن در شبکه‌های اجتماعی جوانان و نوجوانان را فریب می داد، توسط پلیس فتا استان مازندران شناسایی و دستگیر شد.» او گفت که این سایت قمار به صورت گسترده در فضای مجازی در حال فعالیت و عضوگیری بود.
همچنین در ۳ دی در سمنان، رئیس پلیس فتا این استان از دستگیری خواهر و برادری که با راه‌اندازی سایت‌های شرط‌بندی، اقدام به کلاهبرداری از شهروندان کرده بودند، خبر داد.
در روز ۷ دی، سرهنگ علی قهرمان طالع رئیس پلیس فتا استان اردبیل از دستگیری سرشاخه یک سایت قمار خبر داد. او گفت:« متهم اصلی پرونده با ایجاد کانال‌ها و صفحات مختلف در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های متعدد اقدام به تبلیغ و عضوگیری می‌کرد که با هماهنگی‌های لازم متهم را به همراه تجهیزات هوشمند رایانه‌ای و مخابراتی دستگیر و پس از تکمیل پرونده در اختیار مقامات قضایی قرار گرفت.»
سایر موارد
۲ آبان دادستان شهرستان آبادان، کسانی را که از ماجرای «دختر آبادانی» فیلم گرفته و آن را منتشر کردند تهدید به بازداشت کرد. حمید مرانی‌پور در این‌باره گفت: «تحقیقات در مورد کسانی که این فیلم را منتشر کردند و باعث بی‌امنیتی شهر شدند شروع شد و به زودی این افراد شناسایی و دستگیر و برخورد قانونی و لازم با آنها انجام می‌شود.». لازم به ذکر است که انتشار ویدیویی از ضرب و شتم یک دختر در آبادان، در شبکه‌های اجتماعی سروصدای زیادی به پا کرد و اعتراضات زیادی را برانگیخت.
۱۸ آذر، ضیا نبوی فعال دانشجویی نامهای را در صفحه توییتر خود منتشر کرد که نشان میدهد که به تذکر قرارگاه ثامن در مراسم به مناسبت روز دانشجو « از دعوت و حضور محکومین امنیتی و سران و فعالین فتنه و مسئله‌دار جهت سخنرانی درین مراسم، به صورت حقیقی یا مجازی جلوگیری به عمل آید …». این ابلاغیه به امضای معاون دادستانی تهران رسیده و به روسای دانشگاه‌ها ارسال شده بود.
۱۸ آذر، رشید مظاهری دروازه‌بان تیم استقلال تهران به دلیل انتشار یک استوری در صفحه اینستاگرامش و در حمایت از نوید افکاری، دو جلسه محرومیت دریافت کرد. او در این استوری نوشته بود:« طناب کم میارید، ما زیادیم. #اعدام_نکنید»