با افزایش قدرت شبکه‌های اجتماعی و تاثیرگذاری آنها در جامعه، توجه دستگاه قضایی و پلیس در ایران نسبت به این حوزه بیشتر شده و نگاه امنیتی حاکم بر این سیستم، باعث شده است تا فعالیت‌های روزمره و عادی شهروندان در فضای مجازی، گاها با دستگیری، احضار، تهدیدات دیگر مواجه شود.
در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۰ و همزمان با شروع سال نوی شمسی و قرنطینه‌ی ضمنی در ایران و به تبع آن روی آوردن گسترده تعداد زیادی از شهروندان ایرانی به فضای مجازی در هنگامه‌ی محدودیت‌های کرونایی در زندگی حقیقی، سرکوب فضای مجازی، محدود کردن آزادی بیان شهروندان در شبکه‌های اجتماعی، دخالت در سبک زندگی مردم و واکنش پلیسی به شکایات و اعتراضات مردم در قبال عملکرد دولت در مقابله با ویروس کرونا، با شدت بیشتری دنبال شد. در این مدت، شایعات زیادی مبنی بر فیلتر کردن اینستاگرام در ایران به گوش رسید و پلیس با احضار، بازداشت و صدور احکام قضایی سنگین علیه برخی از اینفلوئنسرهای ایرانی، تلاش کرده است تا مانع از ارائه سبک زندگی متفاوت آنها به واسطه اینستاگرام به جامعه ایران شود و احاطه خود را بر این شبکه اجتماعی حفظ کند. با همین رویکرد، تعداد زیادی از اینفلوئنسرهای ایرانی در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۰ با تهدیدات متعددی از جانب پلیس مواجه شدند
. شیوع کرونا در ایران هم عامل دیگری بود که باعث تشدید سرکوب مردم با اتهام «تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب» شد.
در همین زمینه و در روزهای پایانی فروردین ماه غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی دستگاه قضا و رئیس حوزه ریاست قوه قضائیه در نشست خبری خود فضای مجازی را بخشی از کیان جمهوری اسلامی ایران دانست که دچار بی‌نظمی است و بخشی از آن در اختیار بیگانگان قرار دارد و با اعلام اینکه شبکه ملی اطلاعاتی که مدنظر است شکل نگرفته است از وزارت ارتباطات خواست که هرچه سریعتر به راه اندازی این شبکه اهتمام ورزد.
در این گزارش خلاصهای از برخوردهای پلیسی و قضایی با شهروندان را صرفا به دلیل عملکرد آنها در فضای مجازی بررسی کردهایم و نشان میدهیم که حقوق اساسی مردم در فضای مجازی چطور
توسط پلیس محدود شده و مورد تعدی قرار می‌گیرد.
کرونا و نشر اکاذیب
از زمان شیوع بیماری همه گیر COVID-19 ، مقامات ایرانی به طور فزاینده‌ای اقدام به سرکوب آنچه که آنها “نشر اکاذیب” در فضاهای آنلاین توصیف می کنند،زده‌اند. با این حال ، در مورد تعریف “نشر اکاذیب” ابهامات زیادی وجود دارد، به ویژه هنگامی که بین “نشر اکاذیب” و “اطلاعات نادرست” تمایز مشخصی داده نشود. از نگاه فیلتربان این نگرانی جدی وجود دارد که پلیس و دادگستری از این توجیه برای محدود کردن آزادی بیان برای محدود کردن اشکال قانونی بیان آنلاین و سرکوب منتقدان دولت سوءاستفاده می کنند.
در طی سه ماه اول سال تقویم ایران ، گسترش COVID-19 در سراسر کشور منجر به انتشار سریع شایعات در مورد بیماری و پیشرفت آن به صورت آنلاین شد. شایعات شامل بحث در مورد احتمال آغاز محدودیت‌های محلی در برخی از شهرها ، اخبار در مورد تجهیزات بهداشتی و آمادگی بیمارستانها ، و بسیاری دیگر از مسائل بود. گسترش گفتگوهای آنلاین در مورد چنین موضوعاتی با واکنش نیروهای امنیتی و قضایی در ایران روبرو شد.
در فروردین‌ماه در مهاباد، هرمزگان، مازندران، فارس، آذربایجان غربی، کهگیلویهکهکیلویه و بویراحمد، کرمان و تهران، افرادی به اتهام راه اندازی شایعات پیرامون بیماری کرونا، شناسایی و دستگیر شدند.
طبق اعلام رئیس پلیس استان فارس، حداقل ۲۴ نفر در این استان به خاطر شایعه سازی در مورد کرونا بازداشت شدند. رئیس پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا در اظهارنظری از شناسایی ۱۱۸ نفر از شایعهسازان در فضای مجازی خبر داد.
رئیس پلیس فتا استان هرمزگان از دستگیری متهمان انتشار مطالب التهابی و ساختگی پیرامون قرنطینه کامل استان، تعطیلی پمپ بنزینها اصناف شهرستان های بندرعباس با حربه انتساب آن به مصوبه شورای تأمین استان برای مقابله با شیوع ویروس کرونا خبر داد .
رئیس پلیس فتا شهرستان رشت در اردیبهشت‌ماه اعلام کرد که ۸ نفر از کاربرانی که در شبکه‌های اجتماعی اقدام به انتشار اخبار کذب در حوزه ویروس کرونا کرده بودند مورد شناسایی قرار گرفتند و به اداره پلیس احضار شدند.
او گفت: «بعضی کاربران فضای مجازی در قالب لطیفه یا دغدغه و نگرانی اقدام به انتشار محتوا در قالب متن، صوت یا ویدیو در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند که انتشار آنها توسط کاربران با توجه به شرایط حاکم در فضای مجازی و حقیقی باعث تشویش اذهان عمومی شده و در پی آن برخوردهای قضایی و امنیتی را در پی دارد.»
دستگیریها در کیش، استان مرکزی و فارس در ماه اردیبهشت ادامه داشته است.
در خردادماه رئیس پلیس فتای استان بوشهر گفت که ۱۱۹ نفر از فعالان فضای مجازی در عرصه انتشار مطالب ویروس کرونا توجیه شدند و ۳۰ نفر از آنان به دادسرا فرستاده شدند. همچنین در همین ماه دو کارگر نانوایی در زاهدان هم به خاطر انتقاد از وجود کرم در آرد و پخش فیلم آن در شبکه های اجتماعی دستگیر شدند.
برخورد با سایت‌های شرط‌بندی
آذری جهرمی وزیر ارتباطات ایران، حدود یکسال پیش در مورد سایت‌های شرط‌بندی در توییتر نوشته بود:« من به زودی پشت پرده این‌ها را افشا می‌کنم». در حالی که هنوز هیچ پشت پرده ای از فعالیت این سایت ها منتشر نشده است و مشخص نیست چطور بسیاری از آنها می توانند درگاه مالی داشته باشند و نقل و انتقال پول را انجام دهند، پلیس فتا در سهماهه نخست سال۹۹ از شناسایی و برخورد با برخی از افراد مرتبط با این سایت‌ها خبر داد. در اردیبهشت‌ماه رئیس پلیس فتا استان هرمزگان ,سرهنگ علی اصغر افتخاری اعلام کرد که یک عامل کلاهبرداری با تبلیغ سایت شرط‌بندی در شبکه اجتماعی را دستگیر کرده است. در خردادماه رئیس پلیس فتا ناجا با اشاره به اینکه ۶ هزار و۱۵۷ سایت و۷۳۰ وب‌سایت که در حوزه شرط‌بندی فعالیت می‌کردند شناسایی شده‌اند، گفت: با ۲ هزار و ۸۸۴ مورد از این سایت و وب سایت ها برخورد قضائی شده است. رئیس پلیس فتا استان سمنان هم، دستگیری فردی را که اقدام به راه‌اندازی سایت شرط‌بندی با گردش مالی ۶۰ میلیارد ریال کرده بود، اعلام کرد.
در تیرماه رئیس پلیس فتا استان اردبیل از شناسایی زوجی که با راه‌اندازی و مدیریت یک سایت شرط‌بندی از کاربران کلاهبرداری می‌کردند، خبر داد. رئیس پلیس فتا استان اردبیل هم با اشاره به شناسایی ۱۱ نفر از گردانندگان سایت‌های قمار آنلاین در سطح استان و شهرستان‌های تابعه گفت:« طبق قوانین حاکم بر جامعه قماربازی به هر نحو حتی در فضای مجازی جرم است و مشمول ماده ۷۰۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات حکومتی) می باشد. »
برخورد با هنجارشکنان در فضای مجازی
در سه ماه ابتدایی سال ۹۹، برخورد با اینفلوئنسرها در فضای مجازی شدت گرفت. پلیس با اعلام اینکه هرگونه هنجارشکنی و تبلیغ سبک زندگی غربی در فضای مجازی ممنوع است، اقدام به دستگیری، صدور احکام قضایی و بستن صفحات برخی از اینفلوئنسرهای اینستاگرامی کرد. رئیس پلیس فتا ناجا در اردیبهشت‌ماه اعلام کرد: «در صورت انتشار محتوای هنجارشکنانه در تضاد با اخلاقیات حاکم بر فرهنگ جامعه، با هنجارشکنان برخورد می‌کنیم.» این برخوردهای قضایی با چهره‌های مشهور فضای مجازی در راستای «طرح سالم سازی فضای مجازی» صورت گرفت. این اصطلاح از سال ۹۵ توسط شورای عالی فضای مجازی به کار گرفته شد.
در بهمن‌ماه ۹۷ پس از اظهارات محمدجواد منتظری دادستان کل کشور و تهدید اینفلوئنسرها، بسیاری از آنها یک‌باره عکس‌های بی‌حجاب خود را حذف کردند و با حجاب کامل به فعالیت در فضای مجازی ادامه دادند و در شناسنامه صفحات آنها جمله «تابع قوانین جمهوری اسلامی» اضافه شد.
مطابق اعلام پلیس فتا در فروردین‌ماه حداقل شش نفر در هرمزگان و یزد به دلیل انتشار تصاویر و کلیپ های توهین آمیز و محتوای غیر اخلاقی دستگیر شدند.
در اردیبهشت‌ماه، در ساوجبلاغ استان البرز یک نفر به اتهام گرداندن کانال با محتوای غیراخلاقی و تشویش اذهان عمومی دستگیر شد. در همین ماه رئیس پلیس فتا خراسان جنوبی از دستگیری فردی که اقدام به راه‌اندازی صفحه اینستاگرامی آموزش انواع رقص کرده بود خبر داد. همچنین رئیس پلیس فتا استان یزد گفت که مدیران دو صفحه با مجموع ۵۰ هزار دنبال کننده که اقدام به قبح‌زدایی و ترویج سبک زندگی غربی کرده بودند شناسایی و جهت سیر مراحل قانونی به دستگاه قضایی معرفی شدند .در خرم‌آباد و مازندران هم مواردی مشابهی گزارش شده است.
اما پرسروصداترین نمونه از اینگونه برخوردها در اردیبشهت‌ماه، صدور حکم زندان علیه دو اینفلوئنسر مشهور در اینستاگرام بود. «سیداحمد معین شیرازی»، معروف به «پیکاسو معین» و قهرمان کیک بوکسینگ با انتشار ویدیویی در اینستاگرام، از صدور حکم ۱۶ سال حبس خود و همسرش، «شبنم شاهرخی» از سوی دادگاه انقلاب خبر داد. این زوج جوان متهم به «فعالیت تبلیغی علیه نظام»، «اشاعه فساد و فحشا»، «جریحه‌دار کردن عفت عمومی» و «انتشار محتوای مبتذل و مستهجن» شدند.
مستندات و مصادیق این اتهامات برگرفته از محتویات اینستاگرام پیکاسو و همسرش بوده‌اند.
پس از آن بازداشت علیرضا جاپلقی، پارکورکار ایرانی، که عکسی از او با عنوان «طلوع تهران در پل صدر» به طور گسترده در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و مورد توجه قرار گرفته بود، دستگیر شد. او در این تصاویر علاوه بر انجام حرکات ورزشی مهیج و خطرناک، دختری را می‌بوسید.
در آخرین روز این ماه هم پلیس فتا از بازداشت بیش از ۳۲۰ نفر در ارتباط با فعالیت‌های مجازی خبر داد. معاون اجتماعی پلیس فتا ناجا اعلام کرد که کشف حجاب در فضای مجازی جز زیر مجموعه‌های ناهنجار قرار می‌گیرد و تخلف محسوب خواهد شد.
. رئیس پلیس فتا استان آذربایجان شرقی هم دستگیری یک نفر که اقدام به جذب و استخدام مدلینگ خانم های جوان و مجرد به صورت غیر مجاز در سایت دیوار می کرد، را اعلام کرد. به گفته دادستان عمومی و انقلاب شهرستان آمل، یک زن هم در این شهرستان به اتهام انتشار تصاویر غیر اخلاقی در این شهرستان دستگیر شد.
در این ماه در ایلام و تهران هم مواردی از دستگیری افراد به دلیل محتوای ارائه شده در صفحات اجتماعیشان، گزارش شده است. از جمله دختر نوجوانی در تهران که فیلم و عکسهایی از میهمانیهای
خود منتشر می کرد و ادمینهای چند گروه تلگرامی.