در ماه اوت ابراهیم رئیسی پس از مراسم تنفیذ کار خود را به عنوان رئیس جمهور آغاز کرد. شروع کار او به دنبال موج بزرگ اعتراضات استان خوزستان بود که به دلیل کم‌آبی‌های مزمن روی داد، اعتراضاتی که به سایر استان‌ها نیز سرایت کرد و با قطع اینترنت در محل ناآرامی‌ها همراه شد. آغاز کار کابینه رئیسی همچنین با نارضایتی عمومی از طرح بسیار خطرناک «صیانت از کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» مصادف شد.
تا اواخر ماه اوت بحث‌ها عمدتا پیرامون نام‌هایی بود که رئیسی برای هیأت وزیران خود به مجلس معرفی کرد. به جز یک نفر، سایر نامزدها از سوی مجلس که در آن اکثریت با اصولگرایان است تایید شدند. در میان این تأییدشدگان عیسی زارع‌پور بود که در مقام وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات جانشین محمدجواد آذری جهرمی شد. در این ماه اما هیچ عضو جدیدی به شورای عالی فضای مجازی اضافه نشد. رئیس جدید این شورا نیز تاکنون مشخص نشده است.
از رویدادهای دیگر این ماه فاش شدن نقض جدی حریم خصوصی از سوی «سوپر اپلیکیشن» روبیکا بود که یک نرم‌افزار بومی است. روبیکا متهم شد که بدون اجازه‌ی کاربرانش اطلاعات پروفایل آن‌ها را از اینستاگرام کپی کرده است. این نمونه‌ی دیگری است از تلاش پلتفرم‌های بومی که از راه‌های پنهان و غیرمجاز سعی دارند تعداد کاربران خود را زیاد کنند اما در عمل با زیر پا گذاشتن حقوق دیجیتال آن‌ها باعث نارضایتی آن‌ها می‌شوند.
این گزارش در کنار «مانیتور شبکه‌ها» منتشر می‌شود که تازه‌ترین موارد قطع یا اختلال اینترنتی را در ایران مستند می‌کند.
تأیید عیسی زارع‌پور در مقام وزیر ارتباطات
عیسی زارع‌پور
۲۵ اوت/ ۳ شهریور ۱۴۰۰، عیسی زارع‌پور گزینه پیشنهادی ابراهیم رئیسی برای تصدی وزارت ارتباطات موفق شد رأی اکثریت نمایندگان مجلس را به دست آورد. در این مقام او عضویت دو نهاد دیگر یعنی شورای عالی فضای مجازی و کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را نیز کسب می‌کند.
عیسی زارع‌پور قبل از رسیدن به پست وزارت ارتباطات از طرف رئیس وقت قوه قضاییه، ابراهیم رئیسی، به سمت رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات این قوه منصوب شده بود. پیش از آن نیز در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کابینه‌ی محمود احمدی‌نژاد ریاست مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال را به عهده داشت. زارع‌پور همچنین عضو هیات موسسان «جمعیت توسعه‌گران فضای مجازی پاک» است که هدف خود را ایجاد «فضای آنلاین پاک، سالم، و امن» اعلام کرده است. در هیات مدیره این سازمان نام برخی از اعضای شورای عالی فضای مجازی هم دیده می‌شود.
برای درک مواضع سیاسی زارع‌پور زمان لازم است، اما می‌دانیم که او در زمان حساسی کار خود را آغاز می‌کند چراکه طرح خطرناک «صیانت از کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی است. بخش بزرگی از کارهای پیش روی او را شورای عالی فضای مجازی تعریف کرده، از جمله اولویت دادن به «تکمیل شبکه ملی اطلاعات ظرف چهار سال آینده». برخلاف وزیر پیشین، زارع‌پور تا این لحظه در رسانه‌های اجتماعی حساب «رسمی» به نام خود ندارد.
فیلتربان قصد دارد در هفته‌های آینده تحلیل کاملی از کابینه رئیسی و سیاست‌های اینترنتی او در ایران را منتشر کند.
مالیات بر درآمد اینفلوئنسرها (تأثیرگذاران اینترنتی)
۱۶ اوت/۲۵ مرداد، سازمان امور مالیاتی اعلام کرد برای حساب‌هایی که در رسانه‌های اجتماعی بیش از ۵۰۰ هزار طرفدار یا فالوئر دارند و از محل تبلیغات کسب درآمد می‌کنند مالیات مقرر می‌شود. این دستورالعمل نخستین بار در فوریه ۲۰۲۱ به عنوان بخشی از بودجه سال ۱۴۰۰ ابلاغ شده بود. صاحبان این حساب‌ها می‌توانند خود با ثبت نام و اظهار درآمد، مراتب پرداخت مالیات را انجام دهند، اما سازمان امور مالیاتی نیز مکلف است اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب حساب‌های مشمول را شناسایی کرده و اسامی آن‌ها را در تارنمای سازمان جهت اطلاع عموم منتشر کند.
در خصوص کارایی و موفقیت این دستورالعمل جای تردید وجود دارد و با آنکه گفته می‌شود همه‌ی پلتفرم‌ها مشمول آن می‌شوند روشن نیست این حکم در مورد رسانه‌های فیلترشده چگونه به اجرا در می‌آید. در باره جریمه‌های احتمالی برای کسانی که از پرداخت مالیات سرباز‌می‌زنند نیز حرفی به میان نیامده است.
نگرانی نقض حریم خصوصی کاربران با حساب‌های ناخواسته در اپلیکیشن روبیکا
۱۵ اوت/ ۲۴ مرداد، تعداد زیادی از کاربران ایرانی از جمله افراد مشهور، ورزشکاران محبوب، و چهره‌های سرشناس دیگر، خبر دادند که بدون اطلاع آن‌ها در اپلیکیشن روبینو (همتای بومی اینستاگرام) حساب‌هایی به اسم این کاربران درست شده است. روبینو زیرمجموعه‌ای از «سوپر اپلیکیشن» روبیکا است که از طرف دولت ایران حمایت می‌شود. به نظر می‌رسد این حساب‌ها با کپی کردن پروفایل‌های اینستاگرام درست شده‌اند. برخی از این حساب‌های جعلی حتی علامت تأیید شناسه را هم با خود داشتند یعنی علامتی که نشان اعتبار و مشروعیت آن حساب است.
روبیکا در بیانیه‌ای اظهار کرد حساب‌های جعلی احتمالا توسط کاربران دیگری درست شده‌اند، اما می‌دانیم که ایجاد حساب جدید در این اپلیکیشن مستلزم ثبت شماره تلفن کاربر است. برای تصحیح این خطا و بررسی اینکه حساب کاربری به اسم کسی ایجاد شده یا نه، ابتدا یک آدرس اینترنتی در اختیار کاربران قرار گرفت، اما این امکان زود کنار گذاشته شد و بررسی حساب جعلی تنها از طریق دانلود و نصب روبینو امکان‌پذیر شد.
دو روز بعد در ۱۷ اوت/۲۶ مرداد، روبیکا در توییتر نوشت برای پالایش صفحات جعلی، کلیه‌ی حساب‌هایی را که طی یک ماه هیچ فعالیتی نداشته‌اند یا «به تعداد نامتعارف شناسه کاربری رزرو کرده‌اند» معلق می‌کند. روبیکا اضافه کرد به منظور شناسایی و گزارش پروفایل‌های جعلی، صفحه‌ای در اینترنت در اختیار کاربران قرار خواهد داد تا بدون نیاز به نصب اپلیکیشن بتوانند به آن رجوع کنند. اما «صفحه گزارش تخلف» هنوز تا این تاریخ در اختیار کاربران قرار نگرفته است.
در همین حال پلیس سایبری فتا اعلام کرد به این تخلفات رسیدگی کرده و «استفاده غیر مجاز از اطلاعات شخصی کاربران و ایجاد حساب کاربری بدون اطلاع و اجازه افراد» را پی‌گیری خواهد کرد. همچنین، سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) که زیر نظر سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند، اعلام کرد که مجوز روبیکا را به دلیل «تخلفات زیاد» باطل کرده است. روبیکا در پاسخ ادعا کرد که اصلاً مجوزی از ساترا ندارد که باطل شود. روبیکا ادعا می‌کند از آن‌جا که «اپلیکیشن تلویزیون اینترنتی نیست، نیازی به گرفتن مجوز از ساترا ندارد، به استثنای یک دوره‌ی کوتاه در سال ۹۷ که روبیکا برای پخش فیلم و سریال «فقط برای مدت ۶ ماه و به‌صورت موقت مجوز از ساترا برای این قسمت داشت که همان موقع نیز منقضی شد و هیچگاه تمدید نشده است».
ساترا مدت‌های مدید سعی داشته تا به عنوان نهاد ناظر بر محتوای رسانه‌ها خود را تثبیت کند. در ماه مارس گذشته ساترا دست به پیگرد روبیکا به جرم پخش یک «کلیپ موسیقی غیرمجاز» زد. ساترا همچنین امسال برای کارزارهای انتخاباتی ریاست جمهوری دستورالعمل‌هایی صادر کرد.
این بار اول نیست که یک اپلیکیشن داخلی مبادرت به ایجاد حساب‌های کاربری غیرمجاز می‌کند. در سال ۱۳۹۷ پیام‌رسان سروش به طرز مشابهی بدون اجازه کاربران برای آن‌ها حساب ساخت و سپس این عمل را تکذیب کرد. گزارش‌های اخیر در مورد روبیکا بار دیگر نشان می‌دهد که اپلیکیشن‌های بومی برای افزایش تعداد اعضای خود چگونه حقوق دیجیتال کاربران را زیر پا می‌گذارند ــ روندی که فیلتربان پیشاپیش در موردش هشدار داده بود. این رویه باید هرچه زودتر متوقف شود و اگر دوباره روی داد لازم است به‌طور شفاف مورد وارسی قرارگیرد و کسانی که مسئول بوده‌اند مجبور به پاسخگویی شوند. پلتفرم‌های بومی باید همواره در حفظ حریم خصوصی کاربران بکوشند و تمهیدات ایمنی نرم‌افزار خود را بهبود ببخشند تا داده‌های کاربران به خطر نیفتد.
روز ۱۹ اوت/ ۲۸ مرداد فروشگاه گوگل‌پلی تصمیم گرفت روبیکا و موتور جستجوگر ذره‌بین را از وبگاه خود حذف کند. هردو اپلیکیشن بخشی از اشتراک اپراتور سیار همراه اول محسوب می‌شوند که عمده مالکیت آن در اختیار شرکت مخابرات ایران است.
در واکنش به تصمیم گوگل، مرکز ملی فضای مجازی این اقدام را محکوم کرد و گفت می‌بایست این تصمیم از قبل اعلام می‌شد و راه مراجعه برای دادخواهی و تجدید نظر نیز مشخص می‌گردید.
سکوت گوگل و توضیح ندادنش به‌واقع مشکل‌آفرین است زیرا اگر حذف این اپلیکیشن‌ها به دلیل فقدان ایمنی بوده، کاربران باید از آن آگاه شوند و خطرات احتمالی استفاده از آن‌ها را بشناسند. حذف ناگهانی این اپلیکیشن‌ها به مقامات ایرانی فرصت می‌دهد که روایت خودشان را در ضرورت بومی کردن فضای مجازی به کرسی بنشانند و چنین استدلال کنند که زیرساخت‌های بین‌المللی مثل فروشگاه گوگل‌پلی مکان مناسبی برای برنامه‌ریزان و اپلیکیشن‌سازان ایرانی نیست.
نظرسنجی ایسپا درباره کاربران اینترنت در ایران و پلتفرم‌های بین‌المللی
طبق یک نظرسنجی که ۹ شهریور به وسیله‌ی مرکز نظرسنجی دانشجویان ایران یا «ایسپا» برگزار شد، از میان ۱,۵۷۰ پاسخ‌دهنده، ۴۸.۴٪ اظهار داشتند که فقط از رسانه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های بین‌المللی نظیر تلگرام و اینستاگرام استفاده می‌کنند. ۲۷٪ از پاسخ‌دهندگان از هیچ‌یک، نه پلتفرم‌های داخلی و نه خارجی، استفاده نمی‌کنند. ۲۸.۸٪ گفتند از هر دو، هم پلتفرم‌های داخلی و هم خارجی، استفاده می‌کنند. تنها ۱.۸٪ از پاسخ‌دهندگان منحصرا نرم‌افزارهای داخلی مثل سروش، روبیکا، و گپ را مورد استفاده قرار می‌دهند.
پلتفرم‌های داخلی مصرانه تلاش دارند پایه‌ی اجتماعی خود را گسترش دهند اما جلب اعتماد کاربران به دلیل ناامن بودن این پلتفرم‌ها و رعایت نکردن اصول حفظ حریم خصوصی دشوار صورت می‌گیرد. سهولت استفاده از این پلتفرم‌ها متاسفانه از خطرات آن‌ها کم نمی‌کند، چنانچه می‌بینیم چطور از راه‌های غیرمشروع سعی دارند کاربران را مجبور به باز کردن حساب کاربری کنند. این نوع نقض حریم خصوصی را در همین موارد اخیر از روش‌های روبیکا و آی‌گپ شاهد بودیم.
بسته‌ی اینترنت رایگان ایرانسل برای خبرنگاران
۸ اوت/ ۱۷ مرداد، شرکت ایرانسل، بزرگ‌ترین اپراتور موبایل در ایران، اعلام کرد به مناسبت روز خبرنگار به تمام خبرنگارانی که مشترک ایرانسل هستند یک بسته‌ی اینترنت یک‌ساله رایگان هدیه می‌دهد. این بسته‌ی ۲۰۰ گیگابایتی از طریق فهرستی که وزارت ارتباطات سال گذشته برای اهدا بسته‌های اینترنت فراهم کرده بود به خبرنگاران ایرانسلی تقدیم می‌شود. هنوز معلوم نیست این بسته شامل ترافیک اینترنت داخلی و خارجی هر دو است یا فقط اینترنت داخلی را شامل می‌شود.
انتشار تصاویر و ویدئو دوربین‌های مداربسته از درون زندان اوین
۲۲ اوت/۳۱ مرداد، یک گروه هکری به نام «عدالت علی» دست به انتشار یک سلسله تصویر و ویدیو زد که از درون زندان اوین توسط دوربین‌های مداربسته ضبط شده بود. «عدالت علی» ادعا کرد که به درون سیستم کامپیوتری زندان اوین نفوذ کرده و داده‌های آن‌را به خارج انتقال داده است. هویت این «گروه هکری» هنوز برملا نشده و معلوم نیست که اطلاعات به دست آمده به واقع از راه هک کردن سیستم و نه از طریق دیگر به دست آمده باشد.
در ویدیوها شاهد رفتار خشن و ضرب‌وشتم زندانیان به دست نگهبانان و کارکنان زندان هستیم، شرایطی که قبل از این در روایت‌های متعدد زندانیان سابق بارها و بارها گزارش شده بود.
در واکنش به پخش این ویدیوها، محمدمهدی حاج‌محمدی رئیس سازمان زندان‌های ایران در توییتی نوشت که «مسئولیت این رفتارهای غیرقابل قبول را پذیرفته و ضمن تعهد به تلاش بر عدم تکرار چنین وقایع تلخ و برخورد جدی با عوامل خاطی؛ از خداوند متعال، رهبر عزیزمان، ملت بزرگوار و زندانبانان شریف که البته زحماتشان تحت تاثیر این خطاها، نادیده گرفته نخواهد شد، عذرخواهم.» روز ۲ شهریور، غلامحسین محسنی اژه‌ای رئیس جدید قوه قضاییه نیز دستور داد رفتار با زندانیان به ویژه در اوین مورد «بررسی جامع» قرار گیرد. بر اساس گزارش‌های رسانه‌های دولتی دو نفر در ارتباط با این تخلفات «بازداشت» شده و شش تن دیگر «مورد تعقیب» قرار گرفتند.
۲۹ اوت/ ۷ شهریور، حجت‌الاسلام محمد مصدق معاون اول قوه قضاییه به خبرنگاران گفت، «خیلی از تصاویر پخش شده مونتاژ است و اصلاً ربطی به زندان ندارند.»
هشدار پلیس فتا درباره خدمات ماهواره‌ای
۲ اوت/۱۱ مرداد، سرهنگ علی نیک‌نفس معاون فنی پلیس فتا به شهروندان هشدار داد فریب آگهی‌های فروش مودم و «تجهیزات و حساب اینترنت ماهواره‌ای» را نخورند. او از مردم خواست در صورت اطلاع از این نوع کلاهبرداری در فضای مجازی موضوع را به پلیس فتا گزارش دهند.
این هشدار به دنبال بالاگرفتن شایعات در مورد خدمات اینترنت ماهواره‌ای داده شد، شایعاتی که پیرامون پروژه «استارلینک» شکل گرفته و این امید را دامن زده که شاید بتوان از این طریق مشکلات دائمی قطع اینترنت و فیلتر شدن سایت‌ها در کشور را برطرف کرد.
لازم به ذکر است که استارلینک و پروژه‌های شبیه به آن که خدمات اینترنت ماهواره‌ای عرضه می‌کنند در حال حاضر در ایران قابل دسترسی نیستند. کاربران ایرانی باید نسبت به هرگونه ادعای دروغین دائر بر اینکه آن‌ها می‌توانند تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای را به راحتی خریداری کنند آگاه باشند.
فیلتربان پیشتر در این باره گزارش داده که چرا اینترنت ماهواره‌ای در ایران عملی نیست و قادر نخواهد بود در آینده‌ی نزدیک برای اختلال‌های شبکه‌ای و سیاست قطع اینترنت راه حلی ارائه دهد.
بازداشت به اتهام «توهین به مقدسات در فضای مجازی»
۱۸ اوت/۲۷ مرداد، یک شهروند در استان البرز به اتهام «توهین به مقدسات در فضای مجازی» به وسیله‌ی سپاه پاسداران دستگیر شد. هویت این شهروند نامعلوم است.
«دسترسی ۱۰۰% روستاها به خدمات ارتباطی»
سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) ۲۲ اوت/ ۳۱ مرداد اعلام کرد کلیه روستاهایی که بیش از ۲۰ خانوار سکنه دارند به خدمات ارتباطی در کشور دسترسی پیدا کرده‌اند.
رگولاتوری همچنین اعلام کرد در حال حاضر ظرفیت شبکه آی‌پی داخل کشور۲۸,۲۱۴ گیگابیت بر ثانیه و ظرفیت پهنای باند بین‌المللی ۵,۴۸۹ گیگابیت بر ثانیه است. در این گزارش آمده که طول کابل‌های فیبر نوری در کشور در مجموع به ۷۱,۲۵۷ کیلومتر رسیده است.
هم‌اکنون در کشور تعداد مشترکان شبکه سیار ۸۴,۱۹۶,۸۲۸ نفر است که حوزه نفوذ سراسری را به ۱۰۰٪ می‌رساند در حالی که مشترکان پهن‌باند ثابت فقط ۱۰,۶۰۰,۰۵۰ نفر و با نرخ نفوذ ۱۲.۶۲٪ است. این نشان می‌دهد اکثریت شهروندان ایرانی از طریق گوشی همراه به اینترنت دسترسی پیدا می‌کنند.
وزیر سابق ارتباطات: همه داده‌های دولتی در داخل کشور میزبانی می‌شود
۱ اوت/۱۰ مرداد، وزیر سابق ارتباطات آذری جهرمی در توییتی ادعا کرد، «با گسترش چشمگیر دولت الکترونیکی، تمامی داده‌های دولتی درون کشور میزبانی می‌شوند.» این در حالی است که به گفته‌ی جهرمی در سال ۹۲ داده‌های حدود ۴۰٪ از نهادهای دولتی برای خدمات الکترونیک در خارج از ایران میزبانی می‌شد.
توسعه‌ی دولت الکترونیکی یکی از ارجحیت‌های مهم دولت در سال‌های اخیر بوده و در این زمینه گام‌هایی نیز برداشته شده است. فیلتربان در گذشته راجع به پروژه‌های دولت الکترونیک در ایران و اثرات آن بر حقوق دیجیتال گزارش‌هایی منتشر کرده است.
