به دومین سالنامه فیلتربان خوش آمدید. این شماره به رویدادهای سال ۱۳۹۹ می‌پردازد. سال ۹۹ در ایران نیز مانند سایر نقاط جهان تحت تاثیر همه‌گیری کووید-۱۹ قرار داشت، ویروسی که تا قبل از شروع سال نو و تعطیلات نوروز جان ۱۴۳۳ نفر را گرفته بود. تا پایان سال ۹۹ تعداد رسمی تلفات همه‌گیری به ۶۱,۷۴۲ نفر رسیده بود (اگرچه طبق گفته یکی از اعضای شورای عالی پزشکی ایران، تعداد واقعی کشته‌ها می‌تواند به طور قابل توجهی بیشتر از این رقم رسمی باشد) و کشور به دلیل توقف دوران قرنطینه و ابهام و تردید در برقراری یا لغو شهربندان، آسیب فراوانی دید و نتوانست از شیوع بیشتر بیماری جلوگیری کند.
کووید-۱۹ در عین حال که باعث بسته شدن فضاهای عمومی در ایران شد، به یک دوره سرکوب شدید در فضاهای عمومی آنلاین نیز منجر شد. در این دوره، مقامات حکومتی محدودیت‌های اعمال شده بر آزادی بیان را به نام مبارزه با «اخبار نادرست» و «اخبار جعلی» به شکلی اساسی گسترش دادند. اما در واقع، این خبرنگاران و شهروندان بودند که به دلیل ابراز نگرانی‌های موجه در مورد برخورد دولت با ویروس کووید-۱۹، مورد هدف قرار گرفتند، در حالی که شخصیت‌هایی مانند رهبر ایران علی خامنه‌ای، دائما از تئوری توطئه تولید و گسترش ویروس کرونا و به طور مشخص هدف قرار دادن ایران از سوی آمریکا صحبت می‌کرد.
در عین حال، زیرساخت‌های دیجیتال در ایران نیز در این دوره به شکلی اساسی محک زده شد و کمبودهای آن آشکار شد. اجبار برای روی آوردن به آموزش و کار از راه دور در سراسر کشور، شکاف‌ها و نابرابری‌هایی را برجسته کرد که هنوز هم در استان‌های مرزی و حاشیه‌نشین (که عموما از اقلیت‌های قومی هستند) و مناطق روستایی به شدت ادامه دارد. تاثیرات این نابرابری‌ها به ویژه از سوی کودکان آسیب‌پذیر در این جوامع که دسترسی به منابع لازم برای یادگیری را از دست داده بودند، احساس می‌شد.
سال ۹۹ آخرین سال کامل از دوره ریاست جمهوری حسن روحانی نیز بود. علی‌رغم منزوی بودن دولت وی و اینکه از شهریور ۱۳۹۸ با مجلسی زیر سلطه اصولگرایان روبه‌رو بوده، قطعنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های جدیدی به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسید. این سیاست‌گذاری‌های جدید، پایبند بودن ایران به اهداف خود در راستای اینترنت شدیداً بومی‌سازی شده و کاملا کنترل شده را نشان می‌دهد، اینترنتی که سازوکارهای پیچیده کنترل اطلاعات، از جمله سیستم فیلترینگ غیرهمسان ، کاربران اینترنت را به شکل سلسله مراتبی به گروه‌های مختلف تقسیم می‌کند.
ما در این گزارش به جزییات این موضوع می‌پردازیم که مقامات ایرانی چطور از همه‌گیری کووید-۱۹ برای اعمال کنترل بر فضای آنلاین در ایران سوءاستفاده کرده‌اند، و همزمان گام‌های بلندی در جهت تحقق پروژه طولانی مدت شبکه ملی اطلاعات برداشته‌‌اند. اگرچه دوره روحانی تقریباً به پایان رسیده است، اما دستاورد اصلی دولت وی در زمینه فناوری و اطلاعات – یعنی اتمام بخش قابل توجهی از زیرساخت‌های فنی و سیاست‌گذاری شبکه ملی اطلاعات – زمینه را برای دولت‌های آینده فراهم خواهد کرد تا کنترل بیشتری بر حقوق و آزادی‌های کاربران اینترنت داشته باشند و بیش از پیش به حساسترین داده‌های شخصی آنها دسترسی پیدا کنند.
پس از یک سال پر چالش، مردم ایران مستحق چشم‌انداز روشن‌‌تری برای فضای آنلاین عمومی خود هستند، فضایی که امکان تبادل آزاد عقاید، بسیج اجتماعی و سیاسی، و ابراز هویت را بدون ترس از نظارت یا مجازات فراهم کند. متاسفانه به‌نظر می‌رسد که هیچ یک از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری آینده در خرداد ماه، توانایی ارائه چنین چشم‌اندازی را ندارند. فارغ از نتیجه انتخابات، فیلتربان به نظارت و ارزیابی تحولات سیاست‌گذاری‌های اینترنتی در ایران و تاثیرات آن بر حقوق کاربران ایرانی در سال‌های آینده ادامه خواهد داد.
